Ο “Άη-Θανάσης” είναι ιδιαίτερα αγαπητός μεταξύ των Ελλήνων χριστιανών. Στα χωριά και τις πόλεις, όπου υπάρχουν ενοριακοί ναοί, η χειμωνιάτικη γιορτή του (18 Ιανουαρίου) τελείται σ’ αυτούς, όποτε γιορτάζουν οι Θανάσηδες, οι Θάνοι και οι Αθανασίες. Για την “μαγιάτικη” όμως γιορτή (2 Μαΐου) προτιμούνται τα ξωκλήσια ή οι νεκροταφειακοί ναοί του. Ο λαός χρησιμοποίησε την ετυμολογία του ονόματός του (Αθανάσιος – αθανασία) και αφιέρωσε αρκετούς κοιμητηριακούς ναούς στη μνήμη του, για να ξορκίσει το θάνατο. Συνηθισμένη είναι και η έκφραση σε αρκετές περιοχές της Ελλάδος: “Είναι για τον Άη-Θανάση”, δηλαδή είναι ετοιμοθάνατος.
Στην παρετυμολογία του ονόματός του οφείλονται μερικά νεκρικά έθιμα ή πράξεις μακροβιότητας του λαού. Στην Ανατολική Θράκη, για παράδειγμα, τη μέρα της γιορτής του, τον Ιανουάριο. έσφαζαν ένα πετεινό “για την υγεία” τους, ενώ στο “μαγιάτικο” πανηγύρι του σε πολλά μέρη στους κοιμητηριακούς του ναούς τελείται η θεία λειτουργία και μοιράζονται κόλυβα (συνδυασμός της μνήμης του με τη μνήμη των νεκρών). Αλλού ο γιορτασμός του πραγματοποιείται στο πνεύμα της Πρωτομαγιάς, με έξοδο των χριστιανών στην εξοχή. Εκτός όμως από τη βλάστηση προσέχουν και άλλα στοιχεία της φύσης και μάλιστα τα προσφωνούν, όπως τα ποτάμια στη Δυτική Μακεδονία, ή τη θάλασσα στα Επτάνησα. Πλην του το ότι λειτουργούνται αυτή τη μέρα τα ξωκλήσια, οι χριστιανοί τα στολίζουν με λουλούδια, ενώ επιστρέφοντας στα σπίτια τους κρεμούν και το “μάη”.
Στο νησί της Σύμης γίνεται το έθιμο του “Κουκουμά”. Την παραμονή της 2ας Μαΐου συγκεντρώνονται 25 κοπέλες, πηγαίνουν και παίρνουν από 7 στέρνες αμίλητο νερό στο “κουκουμάρι” (δοχείο), επιστρέφοντας δε στο σπίτι ρίχνουν μέσα τα δαχτυλίδια τους, για να μαντέψουν την άλλη μέρα τ’ όνομα του γαμπρού. Φτιάχνουν αποβραδίς πίτα για να φαγωθεί την επομένη. Μετά τη θεία λειτουργία μαζεύονται όλες στο μεγαλύτερο σπίτι με τη συνοδεία οργάνων. Λένε μάλιστα και διάφορα δίστιχα όπως:
– Άη-Θανάση, αφέντη μας, έλα στη γειτονιά μας,
για να μας δώκεις την ευχή και τους καλούς γαμπρούς μας.
– Άη-Θανάση, αφέντη μου, μαρμαροθεμελιώτη, κοντά σου αγάπην έκαμα κι έρχομαι και θωρώ τη.
Αφού φάνε όλες μαζί, ένα κοριτσάκι που ζουν και οι δύο γονείς του, βγάζοντας ένα – ένα τα δαχτυλίδια από το “κουκουμάρι” λέει ένα όνομα αγίου: Άη-Θανάσης, Άη-Γιώργης, Άη-Βασίλης κ.λ.π. Το όνομα που λέει υποτίθεται ότι θα ‘ναι το βαπτιστικό του μελλοντικού συζύγου κάθε κοπέλας …
Στις 18 Γενάρη γιορτάζει ο ομώνυμος ναός στο Σουφλί. Ακολουθώντας την παράδοση στα χωριά Κορνοφωλιά και Δαδιά γίνεται κουρμπάνι–σφαγή ζώου προς τιμή του Αγίου- και προσφέρεται στους χωριανούς και στους παρευρισκόμενους για το καλό.
Στη Στρύμη Ροδόπης στο χώρο του πολιτιστικού Συλλόγου Γυναικών στο χωριό τελείται επίσης κουρμπάνι ενώ ακολουθεί γλέντι με μουσικά όργανα και παραδοσιακούς χορούς με τη συμμετοχή χωριανών και επισκεπτών.
Στην Τσάκονη της Καστοριάς θυσιάζουν τον μόσχο προσφερόμενοι τη θυσία για την υγεία των κατοίκων.
Στο Βελβεντό Κοζάνης τρώνε κατά παράδοση λουκάνικα χωριάτικα όλο το χωριό μαζί.
Στη Δράμα, στο Καλαμπάκι, τρώνε όλοι μαζί σε κοινή συνεστίαση μετά τη θεία λειτουργία.
Στο Βόιο της Κοζάνης ανάβουν φωτιές την παραμονή και κερνάνε τον κόσμο λουκάνικα.
Στην Αιτωλοακαρνανία μοιράζουν γλυκά ψωμιά σύμβολο της δύναμης του Αγίου ενάντια στους αιρετικούς, ενώ στο Διδυμότειχο φιλεύουν σε μεγάλα τραπέζια όλους τους συγγενείς οι γηραιότερες γυναίκες.
Το έθιμο του «κουρμπανιού»
Στη Δράμα και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας οι κάτοικοι αναβιώνουν το παραδοσιακό έθιμο του «κουρμπανιού», ανήμερα της εορτής του Αγίου Αθανασίου.
Μια παράδοση που δεν έχει ξεχαστεί 100 χρόνια τώρα, καθώς χρονολογείται από το 1922 και ανάγεται στους κατοίκους από το Κρυόνερο της ανατολικής Θράκης. Οι πρόσφυγες από τις αλησμόνητες πατρίδες που εγκαταστάθηκαν στο Καλαμπάκι Δράμας, αλλά και σε άλλες ακριτικές περιοχές της ανατολικής Μακεδονίας, δεν ξέχασαν ποτέ όσα τους ένωναν με τις πατρογονικές εστίες, ήθη, έθιμα, παραδόσεις, γιορτές και τραγούδια, πανηγύρια και γλέντια, που δεν αφήνουν το μυαλό να ξεχάσει και τις μνήμες να ξεφτίσουν στο πέρασμα του χρόνου.
Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ο Θεός, κάθε χρόνο, το ξημέρωμα της γιορτής του Αγίου Αθανασίου, έστελνε στο προαύλιο του ναού των Κρυονεριτών ένα ελάφι, το οποίο αφού ξεκουραζόταν, «θυσιαζόταν» με την ευλογία του ιερέα νωρίς το πρωί της γιορτής από τους «κουρμπανατζήδες», οι οποίοι το μαγείρευαν και στη συνέχεια το μοίραζαν σε όλους τους κατοίκους. Το φαγητό αυτό ονομάστηκε κουρμπάνι που στην τουρκική γλώσσα (kurban etmek = θυσία) έχει την έννοια της θυσίας και της προσφοράς.
Μια χρονιά που τα χιόνια ήταν πολλά, το ελάφι άργησε να έρθει και οι «κουρμπανατζήδες» θορυβημένοι από την καθυστέρηση, επέσπευσαν τη θυσία χωρίς να το αφήσουν να ξεκουραστεί, όπως το έθιμο απαιτούσε. Έκτοτε το ελάφι δεν ξαναφάνηκε, ίσως γιατί, όπως πίστευαν οι Κρυονερίτες, ο Θεός θύμωσε μαζί τους επειδή δεν τήρησαν τους κανόνες της θυσίας. Από τότε, στη θέση του ελαφιού χρησιμοποιούσαν ταύρο ή αγελάδα.
«Το “κουρμπάνι” είναι κοινωνία ανθρώπων», επισημαίνει η πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Καλαμπακίου, Αθανασία Θεοδωρίδου, μιλώντας στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων. «Σε αυτή την κοινωνία ανθρώπων όλοι προσέφεραν και όλοι ελάμβαναν και το ίδιο ακριβώς γίνεται μέχρι σήμερα. Όταν βγαίνουμε στο χωριό γυρνάμε σπίτι- σπίτι σε όλους τους κατοίκους φτωχούς ή πλούσιους κι ο καθένας δίνει από το πλεόνασμα ή το υστέρημά του. Όταν θα έρθει η ώρα να χτυπήσει η καμπάνα για να διανεμηθεί το κουρμπάνι, τότε όποιος προσέφερε έχει δικαίωμα να λάβει. Αυτό είναι κοινωνία ανθρώπων κι αυτό είναι το πιο διαχρονικό μήνυμα», υπογραμμίζει.
Αυτός είναι ο Μέγας Αθανάσιος. Ανήκει στις πολύ μεγάλες μορφές της Εκκλησίας μας. Αναδείχθηκε “αληθής στύλος” της, διότι υπήρξε μια προσωπικότητα με αδαμάντινο χαρακτήρα, με κύρος, με γνήσια ορθόδοξο φρόνημα, με ανυποχώρητη αγωνιστικότητα. Περιφρόνησε κινδύνους και ταλαιπωρίες, συνετέλεσε στην επικράτηση της ορθής Πίστης, υπήρξε ενάρετος και ευσεβής. Δίκαια λοιπόν η Εκκλησία του Χριστού τον τοποθέτησε πλησίον των αποστόλων, των ευαγγελιστών και των μεγάλων αγίων, οι δε πιστοί του αποδίδουν μεγάλες τιμές και επικαλούνται τη βοήθειά του.
Όλες οι αντιδράσεις:
6
