Στη Δ Μακεδονία υπάρχει ένα κόσμημα. Στην Κοζάνη , στο κέντρο ένα εντυπωσιακό κτήριο που μέσα του κρύβει …θησαυρούς!
Το Ιστορικό-Λαογραφικό & Φυσικής Ιστορίας Μουσείο Κοζάνης ανήκει στο Σύνδεσμο Γραμμάτων και Τεχνών Κοζάνης και στεγάζεται σε δύο πολυώροφα κτήρια στο κέντρο της Κοζάνης, παραδοσιακής, μακεδονικής αρχιτεκτονικής των χρόνων της τουρκοκρατίας
Το μουσείο ιδρύθηκε το 1969 και εγκαταστάθηκε περιοδικά σε διάφορα μισθωμένα μικρά καταστήματα της πόλης.
Το Μουσείο εγκαινιάστηκε επίσημα στις 10 Οκτωβρίου του 1987. Στους υπόγειους χώρους στεγάζονται οι συλλογές Φυσικής Ιστορίας και στους υπόλοιπους ορόφους εκτίθενται οι συλλογές του Ιστορικολαογραφικού τμήματος. Νέο κτίριο διώροφο κατ’ επέκταση του πρώτου ανεγέρθηκε το 1993 για την στέγαση των ιστορικών κειμηλίων, της Πινακοθήκης, της συλλογής γραμματοσήμων και του φωτογραφικού τμήματος.
Στόχος της ίδρυσης του Μουσείου ήταν η διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς του νομού Κοζάνης μέσω της καταγραφής και περισυλλογής των αντικειμένων, με απώτερο σκοπό την εκπαίδευση και την επιμόρφωση των επισκεπτών.
Εμπνευστής, οραματιστής και δημιουργός του Μουσείου ήταν ο Κωνσταντίνος Ε. Σιαμπανόπουλος ο οποίος αφιέρωσε όλη τη ζωή του στη διάσωση, περισυλλογή, προβολή του πολιτισμού και της παράδοσης του τόπου.
Στο υπόγειο του πρώτου κτηρίου εκτίθενται φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά, ποικιλία από ορυκτά, πετρώματα, μεταλλεύματα, γαιώδη, καλλιτεχνήματα της φύσης και ημιπολύτιμοι λίθοι, διάφορα είδη εντόμων, με βασικό είδος τις πεταλούδες διαφόρων χρωμάτων, απολιθωμένοι κορμοί δέντρων και απολιθωμένα φύλλα με όλα τα είδη ζώων της περιοχής ταριχευμένα, οικοσύστημα λίμνη, αγρός και αγροικιά με όλα τα είδη ζώων, απολιθωμένα θαλάσσια είδη απ’ όλες τις περιοχές του νομού Κοζάνης, όπως σπάνια είδη κοραλλίων της Δεβονίου, Σιλουρίου περιόδου, είδη κώνων της κρητιδικής περιόδου, είδη ακανθωτών οστράκων, κοχλίες, ιππουρίτες κ.α., αναπαράσταση μικρού σπηλαίου με σταλακτίτες και σταλαγμίτες από την περιοχή Πολύμυλου, καθώς και πολλά είδη του φυτικού και ζωικού βασιλείου του νομού Κοζάνης.
Στο ισόγειο υπάρχουν αναπαραστάσεις παραδοσιακού φούρνου και πηγαδιού. Επίσης ο επισκέπτης ενημερώνεται για το ιστορικό της ιδρύσεως του Ιστορικού-Λαογραφικού Μουσείου, τους δωρητές και ευεργέτες και για την τοπική αρχιτεκτονική σε σύγκριση με την αρχιτεκτονική στον ευρύτερο ελληνικό χώρο με βάση τις μακέτες και τις φωτογραφίες κτιρίων. Επιπλέον, υπάρχει αναπαράσταση της αγροτικής ζωής στην ύπαιθρο και της ζωής των ξυλοκόπων στο δάσος.
Στον α’ και β’ όροφο φιλοξενούνται εκθέματα που δείχνουν την εξέλιξη του πολιτισμού στην περιοχή της Κοζάνης, από τη Νεολιθική εποχή έως τους νεότερους χρόνους, με έμφαση στους πρόσφατους αγώνες του ελληνισμού.
Ο γ’ και δ’ όροφος είναι αφιερωμένοι στη γεωργία, κτηνοτροφία, αμπελουργία, καπνοκαλλιέργεια, κροκοκαλλιέργεια, αλιεία και μελισσοκομία και στα βιοτεχνικά επαγγέλματα (χρυσικοί, χαλκουργοί, κουδουνάδες, σιδεράδες, οπλουργοί, σαμαράδες, κανταρτζήδες, πεταλωτές, ράπτες, τσουκαλάδες, βυρσοδέψες, κουρείς, φωτογράφοι, καστανάδες κ.α.).
Στον ε’ όροφο εκτίθενται ανδρικές και γυναικείες παραδοσιακές φορεσιές της Δυτικής Μακεδονίας.
Στον στ’ όροφο φιλοξενούνται εκθέματα σχετικά με τον πνευματικό και κοινωνικό βίο: λατρεία, σπιτι, έθιμα με το χοροστάσι, την εκκλησία και έξι δωμάτια με αυθεντικές επιπλώσεις παλαιών αρχοντικών της Κοζάνης (1650-1950).
Το Ιστορικό-Λαογραφικό και Φυσικής Ιστορίας Μουσείο ανήκει στην κατηγορία των Ιστορικών-Λαογραφικών Μουσείων.
Στόχος της ίδρυσης του Μουσείου ήταν η διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μέσω της καταγραφής και περισυλλογής των αντικειμένων, με απώτερο σκοπό την εκπαίδευση και την επιμόρφωση των επισκεπτών.
Αξίζει να το επισκεφτει κάποιος αν δε το χει κάνει ήδη,. Ένας χώρος όπου πραγματικά η ιστορία ζωντανεύει μπροστα στα μάτια , με ανθρώπους που με περίσσιο μεράκι ξέρουν να τη διατηρούν άσβεστη .