Στις 29 Μαρτίου 1870, στο φημισμένο επίνειο της Νοτίου Γαλλίας, στη Μασσαλία, βλέπει το φως ένα από τα επτά παιδιά του Μιχαήλ και της Ελένης Μελά. Το αγόρι θα ονομαστεί Παύλος, όπως ένας πρόγονος της οικογένειας που έχασε τη ζωή του στο Μεσολόγγι, τον Απρίλιο του 1826 αγωνιζόμενος εναντίον των Οθωμανών. Η μοίρα έμελλε να επιβεβαιώσει το λατινικό ρητό “nomen est omen” (το όνομα είναι οιωνός), αφού και ο Παύλος Μελάς έδωσε τη ζωή του αγωνιζόμενος για την εθνική υπόθεση.
Δεν ήταν, όμως, μόνο οι οικογενειακές παραδόσεις, οι οποίες καθόρισαν τον νεαρό ευπατρίδη. Εξίσου καθοριστικός ήταν ο ευρύτερος περίγυρος και η ιστορική συγκυρία. Η γέννησή του συμπίπτει χρονικά με την ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας και τις απαρχές της ελληνοβουλγαρικής σύγκρουσης για τη Μακεδονία. Το ίδιο έτος, η Σφαγή στο Δήλεσι κατάφερε σημαντικό πλήγμα στο γόητρο του μικρού βασιλείου, το οποίο προβλήθηκε στο διεθνές προσκήνιο ως άντρο ληστών, όπου βασίλευε η ανομία και η αναρχία. Παράλληλα, η αδυναμία της χώρας να προωθήσει αποτελεσματικά την εθνική της ολοκλήρωση, μετά την αποτυχία της Κρητικής Επανάστασης του 1866-9, απογοήτευσε ελεύθερους και υπόδουλους Έλληνες.
Αυτές, αλλά και οι μετέπειτα ιστορικές εξελίξεις θα διαμορφώσουν ένα γεμάτο προσδοκίες κλίμα εντός του οποίου θα ανδρωθεί ο Παύλος. Προστιθέμενος σε αυτά, ο αυτοφυής ηρωισμός του θα τον οδηγήσει το 1904 στη Μακεδονία, στον θάνατο μα και στη Δόξα.
Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα
