Μητροπολίτης Φλωρίνης : “Το Άγιο Δωδεκαήμερο και εφέτος στη ζωή μας”

(Ομιλία Μητροπολίτου Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας Ειρηναίου στο Αμύνταιο)

Σεβαστοί Πατέρες,
αγαπητοί αδελφοί και αδελφές μου,

Με τη χάρη του Χριστού βρισκόμαστε απόψε και πάλι στην ενοριακή αίθουσα του Ιερού Ναού των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στην όμορφη πόλη του Αμύνταιου, σε μια εορταστική προχριστουγεννιάτικη σύναξη, λίγες ημέρες πριν ανατείλει το μεγάλο φως της Γεννήσεως του Κυρίου. Από την αρχή της παρούσας ομιλίας θέλω να σας προϊδεάσω με σαφήνεια για τη δομή της. Στο ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ θα αναφερθούμε στο Άγιο Δωδεκαήμερο, στις μεγάλες εορτές που θα συναντήσουμε μέσα σε αυτό, στη Γέννηση του Χριστού, στην Περιτομή Του και στα Άγια Θεοφάνια, ώστε να κατανοήσουμε το βαθύ θεολογικό τους περιεχόμενο. Στο ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ, που θα ακολουθήσει, θα μιλήσουμε αποκλειστικά και αναλυτικά για την πνευματική προετοιμασία που χρειάζεται ο πιστός για να εισέλθει αληθινά σε αυτό το μεγάλο μυστήριο. Έτσι, πρώτα θα δούμε το ΜΥΣΤΗΡΙΟ και έπειτα τον ΤΡΟΠΟ ΜΕΤΟΧΗΣ μας σε αυτό.

Α ΜΕΡΟΣ

ΤΟ ΑΓΙΟ ΔΩΔΕΚΑΗΜΕΡΟ ΩΣ ΕΝΙΑΙΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΣΩΤΗΡΙΑΣ

Το Άγιο Δωδεκαήμερο δεν είναι απλώς μια ακολουθία εορταστικών ημερών. Δεν είναι ένας ωραίος θρησκευτικός κύκλος μέσα στον χρόνο. Είναι ένα ενιαίο σωτηριολογικό μυστήριο, μια συνεχής αποκάλυψη της αγάπης του Θεού μέσα στην Ιστορία. Ξεκινά από τη νύχτα της Γεννήσεως και κορυφώνεται με τη φανέρωση της Αγίας Τριάδος στον Ιορδάνη. Η Εκκλησία δεν χωρίζει αυτές τις εορτές, αλλά τις βλέπει ως ενιαία διαδρομή του Θεού προς τον άνθρωπο και του ανθρώπου προς τον Θεό. Από τη φάτνη έως τα νερά του Ιορδάνη, από τη σιωπή του σπηλαίου έως τη φωνή του Πατρός, από την ταπείνωση της Βηθλεέμ έως τη δόξα των Θεοφανείων, αποκαλύπτεται ο ίδιος Χριστός, ο ίδιος Σωτήρας, η ίδια αγάπη.

Ο Θεός δεν μένει έξω από την ανθρώπινη ιστορία. Δεν παρακολουθεί από μακριά τον πόνο, τη φθορά και τον θάνατο. Εισέρχεται ο ίδιος μέσα στον χρόνο, εισέρχεται στην Ιστορία, εισέρχεται στη σάρκα, εισέρχεται στον πόνο και στον θάνατο, για να τα νικήσει εκ των έσω. Ο Άγιος Αθανάσιος ο Μέγας, εκφράζοντας όλη αυτή τη σωτηριολογική αλήθεια με μια φράση που συνοψίζει τη θεολογία της Εκκλησίας, λέγει. «Αυτός έγινε άνθρωπος, για να γίνουμε εμείς κατά χάριν θεοί»¹. Εδώ βρίσκεται το νόημα όχι μόνο του Δωδεκαημέρου, αλλά όλης της χριστιανικής ζωής. Δεν σωζόμαστε απλώς από κάτι. Σωζόμαστε για κάτι. Για τη μετοχή στη ζωή του Θεού.

Η Γέννηση του Χριστού δεν είναι απλώς μια συγκινητική σκηνή. Δεν είναι ένα θείο ειδύλλιο μέσα στη νύχτα της Βηθλεέμ. Είναι το μεγαλύτερο γεγονός της παγκόσμιας ιστορίας. Ο άπειρος Θεός χωρά μέσα σε μια φάτνη. Ο Δημιουργός γίνεται δημιούργημα. Ο Αχώρητος χωρείται. Ο Αιώνιος εισέρχεται στον χρόνο. Ο Λόγος γίνεται σάρκα. Δεν πρόκειται για μια ηθική κατεδάφιση της θεότητας, αλλά για τη φανέρωση της άκρας αγάπης του Θεού προς τον άνθρωπο.

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, με τη μοναδική θεολογική του ευαισθησία, καλεί ολόκληρη την κτίση να δοξάσει αυτή τη θεία κίνηση. «Ο Χριστός γεννιέται, δοξάστε Τον. Ο Χριστός κατεβαίνει από τους ουρανούς, συναντήστε Τον»². Δεν πρόκειται απλώς για μια υμνολογική παρότρυνση. Είναι θεολογικό κάλεσμα. Ο Χριστός δεν γεννήθηκε για να Τον κοιτάζουμε από απόσταση, αλλά για να Τον συναντήσουμε υπαρξιακά.

Η φάτνη της Βηθλεέμ γίνεται το πρώτο θυσιαστήριο της σωτηρίας. Το σπήλαιο γίνεται η πρώτη Εκκλησία. Τα σπάργανα προεικονίζουν το σάβανο. Η Βηθλεέμ προαναγγέλλει τον Γολγοθά. Από τη Γέννηση κιόλας αρχίζει η πορεία προς τη Σταύρωση και την Ανάσταση. Ο Χριστός δεν γεννήθηκε απλώς για να συγκινήσει τους ανθρώπους, αλλά για να σώσει τον κόσμο.

Μετά τη Γέννηση, η Εκκλησία μας οδηγεί στην ιερή εορτή της Περιτομής του Κυρίου. Εδώ συναντούμε ένα συγκλονιστικό παράδοξο. Εκείνος που έδωσε τον Νόμο στον Μωυσή, υποτάσσεται τώρα στον Νόμο ως άνθρωπος. Ο Δημιουργός γίνεται υπάκουος στο δημιούργημά Του. Δεν καταργεί τον Νόμο βίαια. Τον εκπληρώνει τέλεια, για να ελευθερώσει τον άνθρωπο από τη δουλεία του Νόμου.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ερμηνεύει τη θεολογική διάσταση της Περιτομής με σαφήνεια και ακρίβεια. «Ο Χριστός δέχεται την Περιτομή όχι επειδή την έχει ανάγκη, αλλά για να δείξει ότι εκπληρώνει τέλεια τον Νόμο»³. Εδώ αποκαλύπτεται η σωτηριολογική σημασία της υπακοής. Ο Χριστός σώζει τον κόσμο όχι ως επαναστάτης του ουρανού, αλλά ως ταπεινός και υπάκουος Υιός.

Την ίδια ημέρα, η Εκκλησία προβάλλει τη μορφή του Μεγάλου Βασιλείου. Και αυτό δεν είναι τυχαίο. Η Περιτομή μιλά για υπακοή. Ο Βασίλειος μιλά για πράξη. Η πίστη γίνεται διακονία. Ο λόγος γίνεται έργο. Και ο Μέγας Βασίλειος μας υπενθυμίζει ότι η αλλαγή του χρόνου δεν έχει αξία αν δεν συνοδεύεται από αλλαγή ζωής. «Δεν αλλάζει ο χρόνος, αν δεν αλλάξει ο άνθρωπος»⁴.

Το Άγιο Δωδεκαήμερο κορυφώνεται στα Άγια Θεοφάνια. Εδώ η Εκκλησία δεν μας δείχνει απλώς τον Χριστό, αλλά ολόκληρη την Αγία Τριάδα. Ο Υιός βαπτίζεται στα νερά του Ιορδάνη. Το Πνεύμα κατέρχεται εν είδει περιστεράς. Η φωνή του Πατρός ακούγεται από τον ουρανό. Δεν έχουμε πλέον μόνο ενανθρώπηση. Έχουμε αποκάλυψη.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος γράφει με θεολογικό βάθος. «Στον Ιορδάνη δεν βαπτίζεται μόνο ο Χριστός, αλλά ανακαινίζεται και ολόκληρη η ανθρώπινη φύση»⁵. Η κάθοδος του Χριστού στα νερά δεν αγιάζει απλώς έναν ποταμό. Αγιάζει ολόκληρη την κτίση. Ο κόσμος ξαναγίνεται δεκτικός της χάριτος. Η ύλη θεραπεύεται. Ο άνθρωπος αποκτά ξανά πρόσβαση στη ζωή του Θεού.

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος τονίζει ότι στα Θεοφάνια δεν έχουμε απλώς ένα ιστορικό γεγονός, αλλά φανέρωση της Τριαδικής ζωής του Θεού μέσα στον κόσμο. «Σήμερα αποκαλύπτεται η Τριάδα στον κόσμο και ο Υιός μαρτυρείται από τον Πατέρα»⁶. Ο Θεός δεν είναι μοναχική μονάδα. Είναι κοινωνία προσώπων. Και αυτή η κοινωνία ανοίγεται πλέον στον άνθρωπο.

Όλα αυτά τα γεγονότα δεν ανήκουν στο παρελθόν. Δεν είναι απλώς σελίδες ενός ιερού βιβλίου. Το Άγιο Δωδεκαήμερο είναι παρόν της Εκκλησίας. Είναι βιωμένο μυστήριο. Είναι λειτουργική πραγματικότητα. Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής το διατυπώνει με συγκλονιστική ακρίβεια. «Η Εκκλησία ζει το μυστήριο όχι ως ανάμνηση, αλλά ως παρόν»⁷. Αυτό σημαίνει ότι κάθε Χριστούγεννα δεν θυμόμαστε απλώς κάτι που έγινε κάποτε. Το ζούμε ξανά. Κάθε Θεοφάνια δεν αναπαριστούμε απλώς μια σκηνή. Συμμετέχουμε σε μια φανέρωση.

Το Άγιο Δωδεκαήμερο είναι πορεία από τη φάτνη στον Ιορδάνη, από τη σιωπή στην αποκάλυψη, από την ταπείνωση στη δόξα. Είναι ολόκληρη η θεολογία της Εκκλησίας συνοψισμένη σε δώδεκα ημέρες φωτός.

Β ΜΕΡΟΣ

Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΙΣΤΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΙΟ ΔΩΔΕΚΑΗΜΕΡΟ

Αδελφοί μου, αφού στο πρώτο μέρος της ομιλίας μας προσεγγίσαμε το μεγάλο θεολογικό περιεχόμενο του Αγίου Δωδεκαημέρου, τη Γέννηση του Χριστού, την Περιτομή Του και τη φανέρωση της Αγίας Τριάδος στα Άγια Θεοφάνια, ερχόμαστε τώρα στο πιο κρίσιμο, στο πιο προσωπικό και ταυτόχρονα στο πιο υπαρξιακό ερώτημα: πώς θα μπούμε εμείς μέσα σε αυτό το μυστήριο. Πώς θα επιτρέψουμε στον Χριστό να περάσει όχι μόνο από το εορτολόγιο και την παράδοση, αλλά από την ίδια μας την καρδιά. Διότι το Δωδεκαήμερο δεν λειτουργεί μαγικά, δεν αγιάζει αυτόματα, δεν σώζει μηχανικά. Αγιάζει εκείνον που ανοίγεται. Σώζει εκείνον που μετανοεί. Φωτίζει εκείνον που διψά για τον Θεό.

Η μετάνοια αποτελεί το θεμέλιο όλης της προετοιμασίας. Χωρίς μετάνοια δεν υπάρχει Χριστός. Χωρίς μετάνοια η φάτνη της καρδιάς μένει άδεια. Η μετάνοια δεν είναι ψυχολογική ενοχή αλλά αλλαγή νου και τρόπου ζωής. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος το διατυπώνει με απόλυτη ακρίβεια λέγοντας: «Τίποτε δεν είναι τόσο εχθρικό προς τον Θεό, όσο η αμετανόητη καρδιά»⁸. Η εξομολόγηση τότε γίνεται όχι δικαστήριο αλλά θεραπευτήριο, όχι τόπος καταδίκης αλλά τόπος αναγέννησης. Εκεί δεν συντρίβεται η αξιοπρέπεια του ανθρώπου, αλλά ανασταίνεται η ύπαρξή του.

Η νηστεία είναι η δεύτερη μεγάλη πράξη ελευθερίας. Δεν είναι απλός διατροφικός κανονισμός αλλά άσκηση καρδιάς. Η νηστεία σπάζει τη δουλεία της κοιλίας και καλλιεργεί εγκράτεια. Ο ίδιος Άγιος διδάσκει: «Δεν νηστεύει μόνο το σώμα, αλλά καθαρίζεται και η ψυχή εκείνου που νηστεύει»⁹. Όταν νηστεύει και η γλώσσα από την κατάκριση και η καρδιά από τον εγωισμό, τότε η νηστεία γίνεται φως. Γίνεται σχολείο ελευθερίας. Γίνεται προετοιμασία υποδοχής του Χριστού.

Η προσευχή είναι η αναπνοή της ψυχής. Ο Χριστός δεν γεννιέται σε καρδιές θορυβώδεις αλλά σε καρδιές που σωπαίνουν ενώπιον Του. Η προσευχή δεν είναι τεχνική, είναι σχέση. Δεν είναι απλώς λόγια, είναι παρουσία. Όπως η Παναγία κυοφορούσε τον Χριστό μέσα στη σιωπή και την υπακοή, έτσι και ο πιστός καλείται να κυοφορήσει τον Χριστό με επιμονή, με ταπείνωση και με πόθο.

Η συγχώρηση είναι το μέτρο της γνησιότητας της πίστεως. Δεν μπορεί ο άνθρωπος να προσκυνά τη φάτνη και να συνθλίβει τον αδελφό του. Ο άνθρωπος που συγχωρεί, μοιάζει με τον Θεό. Ο άνθρωπος που εκδικείται ζει ακόμη στον παλαιό κόσμο της πτώσεως. Χριστούγεννα χωρίς συγχώρηση είναι Χριστούγεννα χωρίς Χριστό.

Η κορυφή όμως όλης αυτής της προετοιμασίας είναι η Θεία Κοινωνία. Εκεί ο Χριστός δεν γίνεται ιδέα, αλλά τροφή ζωής. Όπως ομολογεί ο Άγιος Αθανάσιος: «Δεν βλέπουμε απλώς τον Χριστό, αλλά Τον δεχόμαστε μέσα μας με τη Θεία Μετάληψη»¹⁰. Και εδώ έρχεται ο αυστηρός και συγκλονιστικός εσωτερικός έλεγχος του Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου: «Αν ο άνθρωπος δεν δει τον Χριστό μέσα στην καρδιά του, τότε κάθε εορτή είναι ψεύτικη»¹¹.

Στο ίδιο αυτό βάθος τοποθετείται και ο αποστολικός λόγος, που δεν αφήνει περιθώρια αυταπατών: «Όσοι βαπτιστήκατε στον Χριστό, Χριστόν ντυθήκατε»¹². Και αμέσως μετά φωτίζεται το μυστήριο της Ενανθρωπήσεως με τον λόγο του Ευαγγελιστού: «Και ο Λόγος έγινε σάρκα και κατασκήνωσε ανάμεσά μας»¹³. Ο Χριστός δεν γεννήθηκε μόνο στη Βηθλεέμ. Θέλει να γεννηθεί μέσα στο σώμα μας, μέσα στο αίμα μας, μέσα στη ζωή μας.

Η Εκκλησία μας διδάσκει να ζούμε λειτουργικά τη Γέννηση και όχι απλώς συναισθηματικά. Γι’ αυτό και ψάλλει: «Η Γέννησίς Σου, Χριστέ ο Θεός μας, ανέτειλε στον κόσμο το φως της γνώσεως»¹⁴. Το φως αυτό δεν είναι διακοσμητικό. Είναι φως σωτηρίας. Είναι φως μεταμορφώσεως της ζωής.

Και όταν φθάσουμε στα Άγια Θεοφάνια, εκεί σφραγίζεται όλη αυτή η πορεία. Η Εκκλησία ψάλλει: «Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου Σου, Κύριε, η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις»¹⁵. Εκεί αποκαλύπτεται η Αγία Τριάδα. Εκεί ολοκληρώνεται το μυστήριο του Αγίου Δωδεκαημέρου. Από τη φάτνη στον Ιορδάνη. Από τη σιωπή στη φανέρωση. Από την ταπείνωση στη δόξα.

Αδελφοί μου, στο πρώτο μέρος είδαμε το μυστήριο του Αγίου Δωδεκαημέρου. Στο δεύτερο μέρος είδαμε τον δρόμο της δικής μας μετοχής. Δεν σωζόμαστε με έθιμα αλλά με μετάνοια. Δεν λυτρωνόμαστε με συνήθειες αλλά με αγώνα. Και τότε το μεγαλύτερο θαύμα δεν θα είναι μόνο ότι ο Χριστός γεννήθηκε κάποτε στη Βηθλεέμ. Θα είναι ότι γεννήθηκε μέσα μας.

Αμήν.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

1. Αθανάσιος Αλεξανδρείας, Περί Ενανθρωπήσεως του Λόγου, PG 25, 192B–201C.
2. Γρηγόριος Θεολόγος, Λόγος ΛΗ΄ (38) Εἰς τὰ Θεοφάνια, PG 36, 312–333.
3. Ιωάννης Χρυσόστομος, Εἰς τὴν Περιτομήν τοῦ Κυρίου, PG 49, 351–360.
4. Μέγας Βασίλειος, Ομιλία εἰς τὴν ἀρχήν τοῦ ἔτους, PG 31, 221–236.
5. Ιωάννης Χρυσόστομος, Εἰς τὰ Ἅγια Θεοφάνια, PG 49, 363–372.
6. Μάξιμος Ὁμολογητής, Μυσταγωγία, PG 91, 659–712.
7. Ιωάννης Χρυσόστομος, Εἰς μετάνοιαν, PG 49, 305–312.
8. Ιωάννης Χρυσόστομος, Εἰς μετάνοιαν, PG 49, 305–312.
9. Ιωάννης Χρυσόστομος, Ομιλίες περί νηστείας, PG 57, 189–198.
10. Αθανάσιος Αλεξανδρείας, Κατά Αρειανών, PG 26, 15–452.
11. Συμεών Νέος Θεολόγος, Κατηχήσεις, PG 120, 473–692.
12. Γαλ. 3, 27.
13. Ιω. 1, 14.
14. Μηναίον μηνός Δεκεμβρίου, Ακολουθία Χριστουγέννων.
15. Μηναίον μηνός Ιανουαρίου, Ακολουθία Αγίων Θεοφανείων.