Ο Π. Κουντουριώτης είχε δώσει ήδη εντολή από την 1η Δεκεμβρίου στα πλοία που βρίσκονταν στον Μούδρο να ετοιμαστούν. Έτσι εκτός από το θωρηκτό «Αβέρωφ», στο οποίο επέβαινε ο ίδιος και είχε κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Σοφοκλή Δούσμανη συμμετείχαν στην περιπολία της 2ας Δεκεμβρίου και ήταν πανέτοιμα το πρωί της 3ης Δεκεμβρίου 1912 τα εξής πλοία:
Το θωρηκτό «Σπέτσαι» στο οποίο επέβαινε ο Μοίραρχος, Πλοίαρχος Π. Γκίνης με κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Α. Βουρέκα, το θωρηκτό « Ύδρα» με κυβερνήτη τον Έφεδρο Αντιπλοίαρχο Π. Κοντόσταυλο, το θωρηκτό «Ψαρά» με κυβερνήτη τον Ανδρέα Μιαούλη (εγγονό του θρυλικού ναυάρχου του 1821) και τα ανιχνευτικά «Λέων», « Πάνθηρ», «Αετός» και «Ιέραξ» με διοικητή τον Αντιπλοίαρχο Π. Παπαχρήστου ,γνωστά και ως «θηρία».
Στις 8.20 περίπου της 3/12/1912 έγινε αντιληπτή νέα έξοδος του τουρκικού στόλου. Αυτή τη φορά όμως το «Medjidieh» ακολουθούσαν 3 αντιτορπιλικά και 4 θωρηκτά και στη συνέχεια άλλα 5 αντιτορπιλικά. Τα τουρκικά θωρηκτά «Hayreddin Barbarossa», «Torgut Reis», «Messoudieh» και «Assar-I-Tewfik» προχωρώντας σε γραμμή παραγωγής, πήραν κατεύθυνση προς τον βορρά παράλληλα με την ακτή ενώ το «Medjidieh» και τα 8 αντιτορπιλικά έμειναν πίσω κοντά στην έξοδο των Στενών. Τα ελληνικά θωρηκτά στράφηκαν και αυτά προς τα βόρεια σε γραμμή παραγωγής, που σύγκλινε προς την εχθρική γραμμή. Τα τέσσερα ελληνικά ανιχνευτικά παρατάχθηκαν σε γραμμή παραγωγής 1.000 μέτρα αριστερά από τα θωρηκτά και ο στολίσκος των θωρηκτών ακόμα πιο αριστερά.
Γραμμή παραγωγής ονομάζεται η κίνηση των πλοίων σε ευθεία γραμμή πάνω στην αύλακα του πρωτόπλοου δηλαδή του προπορευόμενου πλοίου.
Τα τουρκικά θωρηκτά άρχισαν το πυρ στις 9.22 από απόσταση 12.500 μέτρων. Πρώτη άρχισε τον κανονιοβολισμό η ναυαρχίδα Barbarossaκαι ακολούθησαν και τα υπόλοιπα. Στις 9.25 άρχισαν να βάλλουν τα ελληνικά πλοία. Φαίνεται ότι οι πρώτες βολές ευστόχησαν γιατί το «Messoudieh» εγκατέλειψε τη θέση του και μπήκε τελευταίο στη γραμμή και στη θέση του προωθήθηκε το «Assar-I-Tewfik». Από εκείνη τη στιγμή, η τουρκική διάταξη ανατράπηκε με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί αναπόφευκτα σύγχυση. Τα τουρκικά πυρά από την άλλη δεν ήταν εύστοχα καθώς έφταναν μπροστά και γύρω από τα ελληνικά σχηματίζοντας πίδακες νερού, μικρά υδάτινα ηφαίστεια. Καθοριστική στιγμή ήταν στις 9.35 όταν στον «Αβέρωφ» υψώθηκε το διεθνές σήμα Ζ που σημαίνει ανεξάρτητη κίνηση. Από εκείνη τη στιγμή το θρυλικό θωρηκτό σήκωσε όλο το βάρος της ναυμαχίας.
Τότε αύξησε την ταχύτητά του στους 18 κόμβους και αφού διέγραψε μια πολυγωνική τροχιά, βρέθηκε στις 9.55 σε απόσταση 4.600 μέτρων και στις 10.05 σε απόσταση 2.850 μ. από την τουρκική ναυαρχίδα. Καθώς ο Τούρκος ναύαρχος Ραμίζ μπέης αντιλήφθηκε τον «Αβέρωφ» να κινείται από την αντίθετη κατεύθυνση εναντίον του, φοβήθηκε ότι τα τουρκικά θωρηκτά θα βρεθούν μεταξύ δύο πυρών και έδωσε εντολή για στροφή 180ο και είσοδο και πάλι στα Στενά. Είχαν προηγηθεί εκατέρωθεν βολές των δύο ναυαρχίδων. Τα ελληνικά πυρά, λόγω μεγαλύτερου βεληνεκούς των πυροβόλων του «Αβέρωφ» και της επιδεξιότητας και της ψυχραιμίας των Ελλήνων, ήταν πιο εύστοχα. Τα υπόλοιπα ελληνικά θωρηκτά, αφού αύξησαν την ταχύτητά τους στο μάξιμουμ (15 κόμβους) ακολούθησαν τον «Αβέρωφ» ως τις 9.50. Έπειτα έκαναν στροφή 180ο προς τα αριστερά και αντιμετώπισαν τα υπόλοιπα τουρκικά πολεμικά. Αυτά όμως, βλέποντας την τολμηρή κίνηση του «Αβέρωφ», άρχισαν σταδιακά να εγκαταλείπουν τις θέσεις μάχης κατευθύνθηκαν προς τα Στενά. Στις 10.25, η υποχώρησή τους είχε ολοκληρωθεί.
Ο «Αβέρωφ», αφού καταδίωξε μόνος του τον τουρκικό στόλο, για λόγους ασφαλείας, καθώς βρισκόταν στο βεληνεκές των επάκτιων πυροβολείων, ανέκοψε τον ανεξάρτητο πλου και συνενώθηκε με τα υπόλοιπα πλοία, μπαίνοντας πάλι επικεφαλής τους.
Απολογισμός της ναυμαχίας
Η ναυμαχία της Έλλης είχε διάρκεια περίπου μια ώρα, αλλά μόνο στο δεύτερο μισάωρο οι αποστάσεις των δύο στόλων επέτρεπαν αποτελεσματική χρήση των πυροβόλων τους. Ο ελληνικός στόλος, πέτυχε μια θριαμβευτική νίκη, καθώς έστειλε τον τουρκικό, κακήν κακώς, στα Στενά. Τα πυροβολικά των δύο στόλων ήταν εκείνη τη μέρα περίπου ισάξια, γιατί τα τουρκικά επάκτια πυροβολεία χρησιμοποιήθηκαν μόνο εναντίον του «Αβέρωφ» στην τελευταία φάση της ναυμαχίας, ενώ τα ελληνικά είχαν και την επικουρική ενίσχυση του πυροβολικού των «ανιχνευτικών». Τα τουρκικά «ελαφρά» πλοία, δεν πήραν μέρος στη ναυμαχία. Αν και η αποτελεσματικότητα των ελληνικών πυρών δεν ήταν ιδανική, γιατί οι πυροβολητές μας είχαν τον ήλιο απέναντί τους, κατάφεραν σημαντικό πλήγματα σε βάρος του εχθρού. Αντίθετα, τα πυρά των Τούρκων ήταν άστοχα, καθώς βρίσκονταν σε σύγχυση, ιδιαίτερα μετά τη διάσπαση των γραμμών τους.
Οι απώλειες των δύο αντιπάλων
Οι ελληνικές απώλειες στη ναυμαχία της Έλλης, ήταν ελάχιστες. Σκοτώθηκε ο κελευστής πηδαλιούχος του «Αβέρωφ» Καζιντζάρης και τραυματίστηκε ο Ανθυποπλοίαρχος Γκούρας Μαμούρης στον πρυμναίο πυργίσκο.
Δυστυχώς, λίγες μέρες αργότερα πέθανε. Τραυματίστηκαν επίσης 6 ναύτες, 2 από τους οποίους εξέπνευσαν αργότερα. Ένα τραυματία είχε το θωρηκτό «Σπέτσαι», ενώ στα υπόλοιπα πλοία δεν υπήρξε καμία απώλεια.
Ο «Αβέρωφ», αν και σήκωσε το βάρος της ναυμαχίας δέχθηκε μόνο δύο βλήματα μεγάλου διαμετρήματος και πολλά από ταχυβόλα όπλα, αλλά οι ζημιές του ήταν ελάχιστες. Τα θωρηκτά «Ύδρα» και «Σπέτσαι» δέχτηκαν 5 βλήματα, χωρίς να πάθουν καμία βλάβη. Οι ζημιές των ελληνικών πλοίων, επισκευάστηκαν από τεχνίτες στον Μούδρο.
Ανεξακρίβωτος παραμένει ο αριθμός των βλημάτων που δέχθηκαν τα τουρκικά πλοία. Το «Barbarossa» είχε 7 νεκρούς και απροσδιόριστο αριθμό τραυματιών. Έπαθε όμως σοβαρές ζημιές στον ατμολέβητα και την αποθήκη γαιανθράκων, ενώ αχρηστεύθηκε ένα πυροβόλο του των 280mm. Το “Turgut Reis”, που δέχτηκε τα πυρά των άλλων ελληνικών θωρηκτών είχε 51 νεκρούς και 41 τραυματίες, αλλά οι ζημίες του ήταν ελάχιστες. Ελάχιστες ζημιές είχε το “Messoudieh”, ενώ το «Assar I- Tewfik», δεν βλήθηκε καθόλου. Οι δύο στόλοι έκαναν συνολικά 600 βολές ο καθένας. Οι Τούρκοι, επειγόμενοι να καταστήσουν τον στόλο τους αξιόμαχο και για να επιχειρήσουν καινούργια έξοδο, έφεραν για τις επισκευές των πλοίων τους τεχνίτες από τη Γερμανία. Να σημειώσουμε, ότι λίγο πριν τη ναυμαχία, οι Τούρκοι έγραψαν τις διαθήκες τους, κάτι που ίσως είναι ενδεικτικό της ψυχολογίας τους…
Να σημειώσουμε, ότι για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία είχε συμμετοχή σε πολεμική επιχείρηση υποβρύχιο. Επρόκειτο για το (ελληνικό βέβαια) «Δελφίν», με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Παπαρρηγόπουλο και ύπαρχο τον Υποπλοίαρχο Δ. Λάμπρο και 18μελές πλήρωμα. Λόγω του τρόπου διεξαγωγής της ναυμαχίας, δεν σημείωσε κάποια επιτυχία, αλλά η παρουσία του τόνωσε το ηθικό των ελληνικών πληρωμάτων. Λίγες μέρες αργότερα, στις 9 Δεκεμβρίου 1912, το «Δελφίν» επιχείρησε να τορπιλίσει το “Medjidieh”, κοντά στα Μακρονήσια, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Επρόκειτο πάντως για το πρώτο υποβρύχιο στην παγκόσμια πολεμική ιστορία που εκτόξευσε τορπίλη σε βάρος εχθρικού πλοίου.
Απολογισμός της ναυμαχίας της Έλλης
Η ελληνική νίκη στη ναυμαχία της Έλλης, είναι αδιαμφισβήτητη. Πέρα απ’ όσα αναφέραμε παραπάνω, η επιτυχία του στόλου μας, τόνωσε το ηθικό του ελληνικού στρατού και του λαού, σε μία κρίσιμη μάλιστα φάση, καθώς βρίσκονταν σε εξέλιξη οι επιχειρήσεις στην Ήπειρο. Ο «Αβέρωφ» ήταν καταλύτης για την ελληνική νίκη. Ο ναύαρχος Κουντουριώτης, όμως, κατηγορήθηκε από ορισμένους, μεταξύ των οποίων και ο τότε μοίραρχος Πέτρος Γκίνης, ότι με τις ενέργειές του έθεσε σε κίνδυνο τον ελληνικό στόλο και με την προσωπική του δράση, «επικάλυψε» τους άλλους κυβερνήτες. Ωστόσο, κατά την άποψή μας, τα πάντα σ’ αυτές τις περιπτώσεις κρίνονται εκ του αποτελέσματος. Και σίγουρα η αποθέωση που γνώρισε απ’ τον λαό ο Π Κουντουριώτης, σημαίνει πολλά.
Ο Τούρκος Ναύαρχος Ραμίζ πασάς αντίθετα, προφυλακίστηκε και ένα μήνα αργότερα πέρασε από Στρατοδικείο, πρόεδρος του οποίου ήταν ο αρχηγός του κινήματος των Νεότουρκων Εμβέρ πασάς. Ο Ραμίζ πασάς απολογούμενος, έδειξε μυστική διαταγή του Τούρκου Υπουργού των Στρατιωτικών και Ναυτικών βάσει της οποίας είχε εντολή να βγει από τα Στενά, αλλά να μην απομακρυνθεί πολύ από αυτά. Ο Ραμίζ πασάς απαλλάχτηκε από το στρατοδικείο, αλλά αθωώθηκε.
Αυτή ήταν η ναυμαχία της Έλλης, που μαζί με τη ναυμαχία της Λήμνου, ένα μήνα περίπου αργότερα, δόξασαν, για μία ακόμα φορά, το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό και «έκλεισαν» τον τουρκικό στόλο στα Δαρδανέλια για μια δεκαετία. Μπορεί ο υπερόπτης Ταγίπ Ερντογάν να ισχυρίζεται ότι πριν 500 χρόνια οι πρόγονοί του βρίσκονταν στη Μεσόγειο (μάλλον ξεχνάει την πανωλεθρία στη Ναύπακτο το 1571), αλλά δεν θέλει να θυμάται που βρίσκονταν οι πρόγονοί του πριν 100-110 χρόνια. Τότε που την Άσπρη Θάλασσα (Αιγαίο Πέλαγος), την έβλεπαν με το κιάλι…
Πηγές: «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ» τ. ΙΔ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ, «Η ΕΛΛΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ», ΑΘΗΝΑ 2012.
