Η οικία του θρυλικού οπλαρχηγού Λάμπρου Τζαβέλα στο Σούλι αποκαταστάθηκε στην αρχική της μορφή και ανοίγει για το κοινό, φυλάσσοντας στο εσωτερικό της ιστορικά κειμήλια της οικογένειας, που έγραψε ιστορία. Το σπίτι, το «Τζαβελλαίικο» όπως είναι γνωστό, βρίσκεται χτισμένο βορειότερα και σε ψηλότερο σημείο του παλαιού Δημοτικού σχολείου του Σουλίου, στους πρόποδες της κορυφής Βούτσι και πλήρως εναρμονισμένο με το φυσικό περιβάλλον. Έξω από αυτό, δεσπόζουν οι προτομές των θρυλικών μορφών του Λάμπρου και της Μόσχως Τζαβέλα.
Στη ΤΗΛΕΦΗΜΕΡΙΔΑ της 4Ε μιλησε την Παρασκευή ο απόγονος 8ης γενιάς Κώστας Τζαβέλας
Ο θρυλικός Λάμπρος Τζαβέλας
Ο Λάμπρος Τζαβέλας (Σούλι, 1745 – 1795) ήταν αρχηγός της φάρας (πατριάς) των Τζαβελαίων, Ελληνικής οικογένειας από το Σούλι του νομού Θεσπρωτίας. Η δράση του μαρτυρείται από το 1789. Σε έγγραφο που υπάρχει από εκείνη την εποχή, φαίνεται πως ο Τζαβέλας δίνει την υπόσχεση να επιτεθεί στους Τούρκους και τους Τουρκαλβανούς της Στερεάς Ελλάδας. Ανάλογη υπόσχεση δίνουν κι οι Νικόλαος Ζέρβας και Γεώργιος Μπότσαρης.
Μετά το τέλος του Ρωσοτουρκικού Πολέμου το 1792, ο Αλή Πασάς, με σχέδιο την εδραίωση της κυριαρχίας του στην ηπειρωτική Ελλάδα αλλά και τη Βαλκανική, στράφηκε εναντίον των κλεφτών και των αρματολών. Μακρόχρονες προσπάθειες έκανε δε, μέχρι να καθυποτάξει τους Σουλιώτες. Αποπειράθηκε να το επιτύχει με δόλο. Μετά τον Ιανουάριο του 1792, ζήτησε την βοήθειά τους με την πρόφαση να καθαρίσει το Δέλβινο και το Αργυρόκαστρο από τους ατάκτους. Ο Λάμπρος Τζαβέλας, ο γιος του Φώτος κι άλλοι 70 Σουλιώτες στάλθηκαν. Μόλις κατέφθασαν, ο Αλή Πασάς τους συνέλαβε κι απείλησε ότι θα εκτελέσει τον Φώτο, εκτός εάν γυρνούσε στο Σούλι κι έπειθαν τους κατοίκους να φύγουν.
Ο Λάμπρος γυρνώντας στην πατρίδα του, αποφάσισε μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες να μην παραδοθούν. Απέστειλε μάλιστα στον Αλήτο εξής γράμμα: «Αλή Πασά, χαίρομαι όπου εγέλασα ένα δόλιον. Είμαι εδώ να διαφεντεύσω την πατρίδα μου εναντίον εις ένα κλέπτην. Ο υιός μου θέλει αποθάνει, εγώ όμως απελπίστως θέλω τον εκδικήσει πριν αποθάνω».
Ο μουσουλμάνος άρχοντας επιτέθηκε στο Σούλι με 10.000 Τούρκους κι Αλβανούς τον Ιούλιο του 1792. Στη μάχη της Κιάφας, οι Τουρκαλβανοί αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν αφήνοντάς χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες. Δυστυχώς, όμως, στην μάχη αυτή, τραυματίστηκε κι ο Λάμπρος. Πέθανε, τελικώς, τρία χρόνια αργότερα.
Μετά την ήττα του, ο Αλής ζήτησε διαπραγματεύσεις με τους Σουλιώτες. Το αποτέλεσμα των συζητήσεων ήταν η απελευθέρωση των ομήρων και του Φώτου κι η απομάκρυνση των Τουρκαλβανών από τα χωριά της Θεσπρωτίας που σκόρπισαν τον τρόμο και τον θάνατο σε αρκετά χωριά ακόμη, πριν υποχωρήσουν.
