«Οἱ μέρες τοῦ Σεπτεμβρίου τοῦ 1955 μᾶς γυρίζουν στίς μέρες τοῦ 1922. Βλέπουμε τώρα πώς εἴχαμε λάθος λέγοντας πώς ἀπ’ τή μιά στιγμή στήν ἄλλη τό θηρίο γίνεται ἄνθρωπος (…). Θά πρέπει τώρα νά ξανακοιτάξουμε τόν ἑαυτό μας. Δέν θ’ ἀποφασίσουμε νά διδάξουμε τώρα στά παιδιά μας τό μῖσος. Ἀλλά θ’ ἀποφασίσουμε πώς τό χρέος μας, ὡς ἑλλήνων συγγραφέων, εἶναι αὐτό: νά ξαναθυμηθοῦμε πάλι, νά μήν πάψουμε νά θυμόμαστε, νά μάθουμε στά παιδιά μας νά θυμοῦνται».
Ἠλίας Βενέζης, Ἀκαδημαϊκός καί Συγγραφέας (1904-1973)
Ἀπό κείμενο μέ τίτλο «Τρίτη 6 Σεπτεμβρίου 1955», στή Νέα Ἑστία στίς 15/9/1955
Τό Δεκέμβριο τοῦ 1924 φτάνουν στήν Ἑλλάδα ἀπό τή Μικρά Ἀσία καί οἱ τελευταῖοι ἀνταλλάξιμοι. Προηγήθηκε ἡ Μικρασιατική Καταστροφή τοῦ 1922 καί ἡ ὑπογραφή τοῦ συμφώνου «εἰρήνης καί φιλίας» τό 1923. Λανθασμένα ὅμως ὅλοι πίστεψαν πώς ὁ ἑλληνοτουρκικός πόλεμος εἶχε πλέον τελειώσει. Οἱ Ἕλληνες πολεμοῦσαν γιά τήν ἐθνική τους παλινόρθωση μέ φόντο πάντα τήν ἀρχέγονη ἀναφορά τους στή Μικρά Ἀσία. Οἱ Τοῦρκοι ‒Ὀθωμανοί κάποτε– πολεμοῦσαν γιά νά φτιάξουν ἀπό τήν ἀρχή ἕνα νέο καί πάνω ἀπό ὅλα οἰκονομικά ἀνεξάρτητο κράτος. Τό πρόβλημα ἦταν πώς τήν οἰκονομία τῆς Τουρκίας κρατοῦσαν στά χέρια τους οἱ Ἕλληνες.
Ἡ Γενοκτονία πού συντελέστηκε ἕως τό 1922 ἦταν οὐσιαστικά ἡ προσπάθεια τῶν Νεότουρκων νά δημιουργήσουν τή νέα ἀστική τάξη τῆς Τουρκίας, ἀφαιρώντας ζωές καί περιουσίες Ἑλλήνων, πού ἐκχωρήθηκαν στούς Τούρκους καί ἔφταναν τά 19.000.000 δρχ. Τό σχέδιο λοιπόν των Νεότουρκων πέτυχε. Ἀπό τή συνθήκη ἀνταλλαγῆς τοῦ 1923 ὅμως ἐξαιρέθηκαν μεταξύ ἄλλων οἱ Ἕλληνες τῆς Κωνσταντινούπολης. Γιά τούς Νεότουρκους ἦταν ἕνα νέο πρόβλημα.
Τό 1932 μέ τόν Νόμο ὑπ’ ἀρ. 2007 ἀπαγορεύτηκε ἡ ἐξάσκηση 20 ἐπαγγελμάτων σέ ξένους ὑπηκόους. Ἔτσι 12.000 Ἕλληνες τῆς Πόλης ἐξαναγκάστηκαν σέ ἐπαναπατρισμό. Δέκα χρόνια ἀργότερα ψηφίστηκε ἕνας ἄλλος νόμος, πού ἀπαιτοῦσε τήν καταβολή ἑνός ποσοῦ (φόρος εὐμάρειας), ὕψους ἀρκετά μεγάλου γιά νά μή μπορεῖ νά πληρωθεῖ ἐντός 10 ἡμέρων, ὅπως ἐπέβαλλε ὁ νόμος. Μέ αὐτό τόν τρόπο ἄλλοι 2.000 Ἕλληνες τῆς Κωνσταντινούπολης πῆραν τόν δρόμο τῆς ἐπιστροφῆς. Εἶχαν μείνει ὅμως ἀκόμη 48.000.
Τή λύση στό «πρόβλημα» τῆς Τουρκίας, πού ὀνομαζόταν «Ἕλληνες τῆς Πόλης», ἔδωσε ἡ Ἀγγλία. Τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1955 ξεκινᾶ ὁ δίκαιος ἀγῶνας τῆς ΕΟΚΑ στήν Κύπρο. Βλέποντας ἡ Ἀγγλία πώς κινδύνευε νά ἐξοριστεῖ μιά γιά πάντα ἀπό τό νησί, ζήτησε τή συνδρομή τῆς Τουρκίας.
Ἔτσι ὁ ἀπελευθερωτικός ἐκ Βρετανικῶν δεσμῶν ἀγῶνας τῆς ΕΟΚΑ μετατράπηκε σέ ἑλληνοτουρκική διαμάχη (καί πάλι). Γιά τήν Τουρκία ἦταν σανίδα σωτηρίας, διότι ἤδη ἀπό τό 1954 ἡ οἰκονομία της ἔπεφτε κατακόρυφα. Ἀπό τούς πρώτους μῆνες τοῦ 1955 ὁ τουρκικός τύπος, χρηματοδοτούμενος ἀπό τή Μεγάλη Βρετανία, ξεκινᾶ τή ρητορική μίσους γιά τούς Ἕλληνες, δείχνοντας αὐτούς ὑπεύθυνους γιά τήν οἰκονομική δυσπραγία τῶν Τούρκων.
Τό μεσημέρι τῆς 6ης Σεπτεμβρίου τοῦ 1955 στή Θεσσαλονίκη, ἔξω ἀπό τή φερόμενη κατοικία τοῦ Κεμάλ Ἀττατούρκ καί προξενεῖο τῆς Τουρκίας, ἐκρήγνυται ἕνας αὐτοσχέδιος μηχανισμός. Λίγες ὧρες ἀργότερα φτάνουν στήν Κωνσταντινούπολη ὀρδές φανατικῶν μουσουλμάνων ἀπό τά βάθη της Ἀνατολίας. Εἶναι ὁπλισμένοι μέ ρόπαλα, σίδερα, πέτρες, γεννήτριες καί κομπρεσέρ. Μέ τό σύνθημα «Ἡ Κύπρος εἶναι τουρκική» ξεκινᾶ τό πογκρόμ.
«Τήν ἡμέρα τῶν γεγονότων φορτηγά καί λεωφορεῖα κατέφθασαν ἀπό τή Θράκη καί ἀπό τά ἀνατολικά χωριά στήν Πόλη μέ ὄχλους διαδηλωτῶν, πού ἦταν ἐφοδιασμένοι μέ ρόπαλα, ἀξῖνες καί πολλά ἐργαλεῖα». (Μαρτυρία Σίμου Βαφειάδη)
«Ὁ γιατρός Διαμαντόγλου εἶχε σώσει πολλούς. Μεταξύ τῶν τραυματιῶν ἦταν καί ὁ βαριά τραυματισμένος Ἐπίσκοπος Παμφίλου καί ἕνας ἱερέας, οἱ ὁποῖοι ἦταν μισόγυμνοι, ξυπόλυτοι, μέ σχισμένα τά ράσα καί τά ροῦχα, καί μιά γυναῖκα πού εἶχε κακοποιηθεῖ ἄγρια καί αἱμορραγοῦσε». (Μαρτυρία Στέλιου Ἀντωνιάδη)
Ἡ καταστροφή διήρκησε μόλις 9 ὧρες. Ἀλλά ἦταν ἀρκετές γιά νά καταστρέψουν ζωές, πολιτισμό καί ἱστορία αἰώνων. Μόλις 9 ὧρες. Ἀξίζει νά σημειωθεῖ πώς οἱ δολοφονίες δέν ἦταν πολλές. Πολλοί ἦταν οἱ βιασμοί, οἱ ἐξαφανίσεις ἱερομονάχων, ἡ διαπόμπευση κληρικῶν μικρόσχημων καί μεγαλόσχημων, ἡ καταστροφή περιουσιῶν καί κυρίως ἐκκλησιῶν, σημαντικῶν μνημείων τῆς Ὀρθοδοξίας καί νεκροταφείων. Ἦταν μιά πρωτοφανής ἐπιχείρηση καταστροφῆς χωρίς ὅμως τεθωρακισμένα καί πολυβόλα. Μιά παγκόσμια πρωτοτυπία.
Δέν θά περάσουν πολλά χρόνια μέχρι νά ἔρθουν στό φῶς οἱ ἀλήθειες γιά τό πογκρόμ τοῦ Σεπτεμβρίου τοῦ 1955. Τό πῶς δηλαδή μιά ἑβδομάδα πρίν τήν 6η Σεπτεμβρίου στοχοποιήθηκαν σπίτια καί καταστήματα Ἑλλήνων μέ ἕνα κόκκινο σταυρό, οἱ εἰσροές σκληροπυρηνικῶν κατάδικων μουσουλμάνων ἀπό τά βάθη τῆς Ἀσίας στήν Κωνσταντινούπολη, ὁ αὐτουργός τῆς ἐκρήξης Ὀκτάι Ἐγκίν, μουσουλμᾶνος ἀπό τή Δυτική Θράκη, γιός βουλευτῆ τῆς ἑλληνικῆς βουλῆς καί μέλος τῆς τουρκικῆς μυστικῆς ὑπηρεσίας καί ἡ ἠθική αὐτουργία τῆς Μεγάλης Βρετανίας.
Ἀπό τούς συλληφθέντες γιά τίς καταστροφές δέν καταδικάστηκε ΚΑΝΕΙΣ. Στό ἑδώλιο ἀντίθετα κάθισε ἡ κυβέρνηση Μεντερές, ἡ ὁποία μέ τήν κατηγορία τῆς «φθαρμένης περιουσίας πού βλάπτει τό κράτος» καταδικάστηκε. Καί μάλιστα ὁ ἴδιος ὁ Μεντερές εἰς ἀπαγχονισμό.
Ἀξίζει σέ αὐτό τό σημεῖο νά ἀναφέρουμε τίς δηλώσεις τοῦ Ἰσμέτ Ἰνονοῦ, πού μαζί μέ τόν Ἐλευθέριο Βενιζέλο ἐμπνεύστηκαν τήν ἀνταλλαγή τῶν πληθυσμῶν τό 1923:
«Οἱ ἐκδηλώσεις τῆς 6ης Σεπτεμβρίου ἦταν ΩΦΕΛΙΜΕΣ γιά νά ΚΑΘΑΡΙΣΕΙ ἡ χώρα μας ἀπό τό ἑλληνικό στοιχεῖο, πού ἦταν ΒΡΑΧΝΑΣ».
Ἡ ἀλήθεια εἶναι πώς ὁλόκληρη ἡ παγκόσμια κοινή γνώμη συγκλονίστηκε. Ἡ Ἑλλάδα, ἐξίσου συγκλονισμένη, ἐξέδωσε μόνο κάποια διαβήματα διαμαρτυρίας στόν ΟΗΕ. Αὐτό πλήγωσε ἀκόμη περισσότερο τούς Ἕλληνες τῆς Πόλης πού τελικά ἀποφάσισαν νά φύγουν. Καί ἔφυγαν. Ἀπό τούς 1.700.000 Ἕλληνες πού ζοῦσαν στήν Κωνσταντινούπολη, σήμερα ἔμειναν 1.800. Καί πώς ζοῦν; Γιατί δέν φεύγουν;
Δέν φεύγουν γιά νά μᾶς ὑποχρεώνουν μέ τήν παρουσία τους «νά ξαναθυμηθοῦμε πάλι, νά μήν πάψουμε νά θυμόμαστε, νά μάθουμε στά παιδιά μας νά θυμοῦνται» τό ’22 , τό ’55…
