Ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων στο Κτιτορικό της Μονής του Μεγάλου Σπηλαίου σημειώνει ότι ο Λουκάς, όταν παρέδωσε στον Θεόφιλο το Ευαγγέλιο του, προσέφερε σ’ αυτόν και την εικόνα της Θεοτόκου, που διασώζεται σήμερα στο μοναστήρι αυτό. Η εικόνα αυτή, η οποία παριστά την Θεοτόκο Βρεφοκρατούσα και είναι ζωγραφισμένη πάνω σε σανίδα, ανήκει στα Ιστορικά κειμήλια της Μονής. «Ξύλον ζωής», αναφέρεται σ’ αυτό το Κτιτορικό, «έφερεν ο εν Εδέμ παράδεισος, ως ξύλον ζωής τεθησαύρισται και εις τον θείον τούτον ναόν η θεοχαρίτωτος εικών της Θεοτόκου, της Μητρός της όντως αθανάτου ζωής• εξ ης πάντες οι προσερχόμενοι μετ’ ευλάβειας και πίστεως της εις Χριστόν Ιησούν, τρυγώσιν αείποτε την χάριν των ακένωτων αυτής θαυμάτων και πνευματικών δωρεών, εις ψυχικήν αυτών σωτηρίαν και δόξαν Θεού».
Αυτή η «κηρόχυτος» εικόνα της πανσεβάστου Αειπαρθένου Δεσποινής αγκαλοφορούσης, ως βρέφος, τον μονογενή Υιόν της, είναι παλαιά και ως προς την μορφή και το σχήμα όμοια προς εκείνη που ζωγράφησε ο ιερός Λουκάς. Λέγεται και Χρυσοχέρα από τον λαό, «ως χείρα χρυσήν έχουσα, και τούτο παλαιότατον αφιέρωμα». Με την ευλογία αυτής της εικόνας έζησαν οι αδελφοί της μονής αυτής και με αυτήν, σε καιρούς ανομβρίας, έβγαιναν οι πατέρες σε λιτανεία και ζητούσαν την βοήθεια της.
Η εικόνα είναι ζωγραφισμένη πάνω σε μια τετράγωνη λινή οθόνη, που είναι στεγανά κολλημένη πάνω σε τετράγωνη σανίδα, η όποια στην επάνω εσωτερική της πλευρά σχηματίζει καμπυλοειδές τόξο. Κάθε της πλευρά έχει μήκος 0,64 μ. περίπου. Λέγεται «κηρόχυτος», γιατί οι ζωγράφοι για την φιλοτέχνηση τέτοιων εικόνων ανακάτευαν τα χρώματα σε λειωμένο κερί. Ζωγράφιζαν δε τις εικόνες λείες και ομαλές ή και τις εκτύπωναν ανάγλυφες, όπως συμβαίνει και μ’ αυτή την εικόνα του Λουκά.
Η Θεοτόκος φέρει έγχρωμη εσθήτα και χρυσά διαγράμματα. Γι’ αυτό και στα παλαιά κτιτορικά αναφέρεται με το όνομα Χρυσοσπηλαιώτισσα. Η ιερή αυτή εικόνα αποτελεί ιδεώδη σύνθεση της αγίας Μητέρας και του θείου Βρέφους. Η Θεοτόκος γέρνει το κεφάλι Της προς τα δεξιά και ατενίζει στοργικά προς τον Μονογενή Υιόν Της, τον όποιον κρατεί στη δεξιά αγκάλη Της. Το αριστερό χέρι της Θεομήτορος προσφέρεται προς το θείο Βρέφος, το δε παιδίον Ιησούς στηρίζει το δικό Του αριστερό χέρι στην παλάμη της Παναγίας Μητέρας Του. Ο Χριστός φορεί πλατύ και άρραφο χιτώνα, ένα χιτώνα που κατεβαίνει μέχρι κάτω από τα γόνατα, με το δεξί Του δε χέρι κρατεί ειλητάριο, το ευαγγέλιο της σωτηρίας του κόσμου. Τέλος, δεξιά και αριστερά της Θεομήτορος παριστάνονται Άγγελοι και Αρχάγγελοι, τα πολυόμματα Χερουβείμ και τα έξαπτέρυγα Σεραφείμ.
Την γνησιότητα αυτής της εικόνας, ως έργου του Λουκά, την στηρίζει το Κτιτορικό σε πολλές μαρτυρίες κυρίως εκκλησιαστικών συγγραφέων, όπως είναι ο Συμεών ο Μεταφραστής, ο Θεοφάνης Ταυρομανίας, ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο Ραμεώτης, ο Νικηφόρος Κάλλιστος. Ακόμη μαρτυρίες περί της γνησιότητας της εικόνας έχουμε και σε χρυσόβουλλα αυτοκρατόρων, όπως των Μιχαήλ Παλαιολόγου (1261 – 1282 μ.Χ.). Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου (1282 – 1328 μ.Χ.) και Ιωάννου ΣΤ’ του Καντακουζηνού (1347 – 1354 μ.Χ.).
