Η γιορτή του Αγίου Ρηγίνου στη Σκόπελο και η άγνωστη ζωή ενός Δημάρχου: Μια ιστορική κατάθεση του Γιάννη Σίσκου

• Εισαγωγή

Ξετυλίγοντας συχνά-πυκνά το κουβάρι της ιστορίας της Σκοπέλου, παρέα με τον Παπα-Νίκο Κασσανδριανό, ήρθε η στιγμή να μιλήσουμε για τον εορτασμό της μνήμης του πολιούχου μας Ιερομάρτυρα Αγίου Ρηγίνου. Η κουβέντα μας δεν άργησε να φτάσει σε απρόσμενες αποκαλύψεις: «Ξέρεις ότι τον εορτασμό του Αγίου Ρηγίνου τον δημιούργησε ο προπάππους σου όταν ήταν Δήμαρχος στη Σκόπελο;», μου λέει ο Παπα-Νίκος. Δεν μπορούσα να το πιστέψω! Κατ’ αρχή δεν ήξερα καν ότι ο παππούς του πατέρα μου, ο καραβοκύρης Παναγιώτης Κων. Σίσκος (1847-1920 περ.) διετέλεσε Δήμαρχος Σκοπέλου. Ο χειμαρρώδης Παπα-Νίκος δεν σταμάτησε εδώ: «Ο παππούς σου έφτιαξε και τα σκαλάκια που ανεβαίνουμε για να πάμε από την Πλάκα στην Παναγίτσα του Πύργου. Αυτό το ήξερες;». Νέα τεράστια έκπληξη! Για να πω την αμαρτία μου, μπροστά στην έλλειψη τεκμηρίων, δεν έδωσα συνέχεια στα θέματα αυτά. Πριν δυο χρόνια όμως, συνάντησα τυχαία στο δρόμο τον Παπα-Κώστα Καλλιανό ο οποίος με πληροφόρησε ότι μου έστειλε στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο μου δημοσίευμα που αφορά την οικογένεια μου. Εδώ λοιπόν σκάει η μεγάλη βόμβα: Ως εκ θαύματος, επρόκειτο για δημοσίευμα της εφημερίδας «ΠΑΝΘΕΣΣΑΛΙΚΗ» του Βόλου της 18/02/1901 (βλ. Φωτό 1), στο οποίο επιβεβαιώνεται πλήρως η πρώτη ιστορική πληροφορία του Παπα-Νίκου για τη γιορτή του Αγίου Ρηγίνου. Είπα μέσα μου: Τι θεόσταλτοι δάσκαλοι!

Επειδή ο Άγιος του νησιού μας γιορτάζει σε λίγες μέρες (25 Φεβρουαρίου) και η θεματολογία προσφέρεται, αποφάσισα να ζητήσω ξανά τη φιλοξενία της εφημερίδας «Βόρειες Σποράδες» για να εξιστορήσω πρόσωπα και πράγματα.

• Ο εορτασμός της μνήμης του Ιερομάρτυρα Αγίου Ρηγίνου

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Όπως μαρτυρούν τα στοιχεία, μέχρι το έτος 1900 ο Πολιούχος του νησιού μας Άγιος Ρηγίνος γιορταζόταν ως ένας κοινός μεγάλος Άγιος στις 25 Φεβρουρίου, ημέρα του μαρτυρικού θανάτου του. Δεν υπήρχε δηλαδή η πανηγυρική διάσταση της γιορτής αυτής, ενώ η αποκλειστική ευθύνη έπεφτε στους ώμους της τοπικής εκκλησίας.

Όπως μαρτυρεί το δημοσίευμα της «Πανθεσσαλικής» (Φωτό 1), το 1901 ο Δήμαρχος Σκοπέλου Παναγιώτης Κων. Σίσκος (1847-1920 περ.) παίρνει την ιστορική πρωτοβουλία να αναλάβει του λοιπού ο Δήμος Σκοπέλου την ευθύνη της διοργάνωσης της γιορτής («δημοτελώς»), μια απόφαση που ισχύει και εφαρμόζεται μέχρι σήμερα. Λεπτομέρειες για την απόφαση αυτή δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε. Θα τις μάθουμε ίσως όταν τα παλιά αρχεία του Δήμου επιστρέψουν στη Σκόπελο και εγκατασταθούν στη νέα Δημοτική βιβλιοθήκη στο αρχοντικό Μελαχροινού (καμάρα).

Φωτό 1: Δημοσίευμα εφημερίδας «ΠΑΝΘΕΣΣΑΛΙΚΗ» – Βόλος 18 Φεβρουαρίου 1901.

Στο κείμενο που ακολουθεί θα δούμε την άγνωστη ιστορία αυτού του Δημάρχου.

• Από τη Μιτζέλα του Πηλίου στη Σκόπελο

Ο Παναγιώτης Κων. Σίσκος (1847-1920 περ.) ανήκει στη δεύτερη γεννιά παροίκων της Μιτζέλας του Πηλίου (ναυτοχώρι ανάμεσα στο Πουρί και το Βένετο). Ήταν γιος του Μιτζελιώτη καραβοκύρη Κωνσταντίνου Σίσκου.

Όπως είναι ιστορικά γνωστό, οι Μιτζελιώτες καραβοκύρηδες επισκέφτονται την ελεύθερη και φιλόξενη Σκόπελο πριν και μετά το 1821, την οποία χρησιμοποιούν διαρκώς ως ορμητήριο για εμπορικές αλλά και επαναστατικές δραστηριότητες κατά των Τούρκων. Αυτό δεν άρεσε στους Τούρκους, οι οποίοι έβλεπαν πλέον τη Μιτζέλα ως τόπο αναζωπύρωσης της Θεσσαλικής επανάστασης, γνωστής ως «Κίνημα του Πηλίου» που είχε εκδηλωθεί στις 7 Μαίου 1821 στις Μηλιές του Πηλίου. Εμβληματική μορφή του αγώνα και ηγετικό στέλεχος της Φιλικής Εταιρείας υπήρξε ο λόγιος Αρχιμανδρίτης Άνθιμος Γαζής (1758-1828), ο οποίος μετά το φιάσκο αυτού του ξεσηκωμού και την εύκολη επικράτηση της Τουρκικής αντεπίθεσης κατέφυγε και αυτός στη Σκόπελο. Οι «ειρηνιστές» του νησιού όμως δεν έλεγαν να τον αφήσουν ήσυχο. Για να τα έχουν καλά με τους Τούρκους φρόντισαν να τον μπαρκάρουν άρον-άρον σε ένα καίκι και να τον στείλουν στην Πελοπόννησο όπου έπνεε αέρας ελευθερίας. Λίγα χρόνια μετά, Ο Γαζής θα διοριστεί Σχολάρχης στην Τήνο και θα κοιμηθεί ήσυχα στη Σύρο στις 10 Δεκεμβρίου 1828.

Στο Πήλιο, τον Αύγουστο του 1828, ο Δράμαλης, ο Τούρκος πασσάς της Λάρισας με καταγωγή από τη Δράμα επιτέθηκε με μανία στη Μιτζέλα και την έκαψε ολοσχερώς. Όσοι από τους κατοίκους διασώθηκαν, κατέβηκαν μέχρι τη θάλασσα και φυγαδεύτηκαν με καράβια κυρίως στη Σκόπελο. Εκείνη την εποχή η πόλη της Σκοπέλου έφτασε να έχει πληθυσμό 20.000 κατοίκους και 2 αντιμαχόμενες διοικήσεις, τη νόμιμη και δημοκρατική Δημογεροντία και εκείνη των οπλαρχηγών του Ολύμπου που είχαν επίσης καταφύγει στη Σκόπελο και επέβαλαν τη βούληση τους με τα όπλα.

Μπροστά σε αυτή την αφόρητη κατάσταση και με τη λαχτάρα να αποκτήσουν μια νέα πατρίδα, οι Μιτζελιώτες ζητούν από τη Δημογεροντία της Σκοπέλου και με δικά τους έξοδα την ίδρυση δικού τους χωριού στη θέση Αμπελική, απέναντι από τη χώρα της Σκοπέλου. Παίρνουν όμως αρνητική απάντηση. Έτσι, το 1833 περίπου, αποφασίζουν να επενδύσουν τα χρήματα τους μέσα στον Παγασητικό Κόλπο, αγοράζοντας μια μεγάλη έκταση γης στη θέση Μονoλιά. Εκεί, ένα χρόνο αργότερα, το 1834, χτίστηκε η Νέα Μιτζέλα που σήμερα είναι ένας οικισμός πανέμορφος, φτιαγμένος μέσα σε ελιές και πεύκα, με υπέροχα κτίρια μοναδικής αρχιτεκτονικής.

Το 1836, επισκέφτηκε το χωριό η νεοφερμένη Βασίλισσα Αμαλία μαζί με τον Όθωνα. Η νεαρή τότε γυναίκα, επιβραβεύοντας τους κατοίκους για την ηρωική αντίσταση που προέβαλαν στους Τούρκους, υιοθέτησε το χωριό και έβαλε να φτιάξουν εκτός από το ρυμοτομικό σχέδιο και πολλά οικήματα μεγάλης αρχιτεκτονικής αξίας, μεταξύ των οποίων τα σχολεία αρρένων – θηλέων, τα οποία συντηρούσε και το κάστρο. Προς τιμή της λοιπόν το χωριό ονομάστηκε Αμαλιάπολη. Δυστυχώς, τον Αύγουστο του 1943, η Νέα Μιτζέλα ή Αμαλιάπολη καταστρέφεται μερικώς από τους Ιταλούς κατακτητές αυτή τη φορά, οι οποίοι βάζουν φωτιά για να τιμωρήσουν τους πατριώτες για την αντίσταση τους στον ιταλικό στρατό.

Στη Σκόπελο τώρα, ο Μιτζελιώτης Κωνσταντίνος Σίσκος είχε ήδη πάρει διαφορετικές αποφάσεις: θα έμενε για πάντα στο νησί μαζί με την αγαπημένη Σκοπελίτισσα σύζυγο του, την Αλεξάνδρα. Εγκαθίσταται λοιπόν στην ενορία της Παναγίας Φανερωμένης, ενώ το 1833 θεμελιώνει το εκκλησάκι του Αγίου Κωνσταντίνου στο Γλυφονέρι (βλ. Φωτός 2 και 3).

Ήταν ιδιοκτήτης και κυβερνήτης των ιστιοφόρων πλοίων: «Αχιλλεύς», μπρίκι 99 τόνων (1834) και «Παναγία Οδηγήτρια», μπρίκι 287 τόνων (1840).

Φωτό 2: Οικία Κωνσταντίνου Σίσκου στο Γλυφονέρι και Εκκλησάκι Αγίου Κωνσταντίνου (Έτος θεμελίωσης: 1833). 

Φωτό 3: Αφιέρωμα Κωνσταντίνου Σίσκου και λεπτομέρεια, στο Ναό Αγίου Κωνσταντίνου στο Γλυφονέρι το 1868 (Φωτογράφηση: π. Κωνσταντίνος Καλλιανός).

Από το γάμο του Κωνσταντίνου Σίσκου με την Αλεξάνδρα γεννήθηκαν τα παιδιά: Παναγιώτης, ο μετέπειτα Δήμαρχος Σκοπέλου, η Ελένη που υπήρξε σύζυγος του καραβοκύρη Κωνσταντίνου Γαρυφάλλου και κυβερνήτη του μπρικιού «Αγία Τριάς» (Φωτό 4) και ο Ιωάννης (Φωτό 5), κυβερνήτης της μπομπάρδας «ΔΑΦΝΗ» (Φωτό 6) που πήρε το όνομα της από τη Γλωσσώτισσα σύζυγο του Δάφνη Γεωργιάδου.

Φωτό 4: Το μπρίκι «ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΣ», ιδιοκτησίας Κωνσταντίνου Γαρυφάλλου, γαμπρού του Δημάρχου.

Φωτο 5: Ιωάννης Κων. Σίσκος (1856-1925).

Φωτό 6: Μπομπάρδα «ΔΑΦΝΗ», ιδιοκτησίας Ιωάννη Κων. Σίσκου, αδελφού του Δημάρχου. 

Ο Παναγιώτης Σίσκος, στα 28 του χρόνια, στις 6 Ιουλίου 1875, παντρεύεται την 20χρονη Μαριγώ Νικ. Κατσικογιάννη, κόρη του Σκοπελίτη καραβοκύρη Νικολάου Κατσικογιάννη. Ένα χρόνο μετά έρχεται στον κόσμο ο γιος τους και παππούς του γράφοντος Κωνσταντίνος Παν. Σίσκος (1876-1949). Δυστυχώς, η Μαριγώ πεθαίνει στη γέννα μετά από ακατάσχετη αιμορραγία, στις 8 Μαίου 1876. Η ταφή της έγινε στο κοιμητήριο του Αγίου Μιχαήλ (σημερινή πλατεία). Η πλάκα που την σκέπαζε έγραφε «ΗΛΘΕΝ ΕΙΔΕΝ ΚΑΙ ΠΡΟΩΡΩΣ ΑΠΗΛΘΕΝ» και ήταν τόσο όμορφη που αποφασίστηκε να κοσμίσει το δάπεδο του ιερού του ναού κάτω από την Αγία Τράπεζα.

Ο μικρός Κωνσταντίνος έμελε να μεγαλώσει με τη Βολιώτισσα μητριά του, αφού ο πατέρας του ξαναπαντρεύτηκε και απέκτησε μια κόρη. Ήταν καλός στα γράμματα και ο πατέρας του τον έστειλε στον Βόλο για να τελειώσει το Γυμνάσιο (1896). Στη συνέχεια γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών την οποία τελειώνει το 1900 (βλ. Φωτό 7). Αξίζει να σημειωθεί ότι Γενικός Γραμματέας του Πανεπιστημίου, που υπογράφει και το δίπλωμα, ήταν τότε ο μεγάλος ποιητής μας Κωστής Παλαμάς. Ο Κυρ-Κωστής Σίσκος διέγραψε στη συνέχεια μια λαμπρή δικηγορική πορεία σε όλες τις Βόρειες Σποράδες. Παντρεύτηκε τη Μαριγώ Τσουκανά από την Αλόννησο και απέκτησε μαζί της 6 παιδιά, τον Πελοπίδα, την Αρτέμιδα, τον Αχιλέα, τον Αννίβα, την Θέτιδα και τον Παναγιώτη.

Φωτό 7: Ο Κωνσταντίνος Παν. Σίσκος, γιός του Δημάρχου και το πτυχίο του από τη Νομική Σχολή Του Πανεπιστημίου Αθηνών (1900).

• Ο «Στρατηγός Φαβιέρος»

Το 1876 δεν ήταν χρονιά μόνο θλιβερών γεγονότων, αφού ολοκληρώνεται η ναυπήγηση και καθελκύεται στη Σκόπελο το εμπορικό μπρίκι «Στρατηγός Φαβιέρος» χωρητικότητας 362 τόνων με συνιδιοκτήτες τον Γιαλή Ζαχαρία ή Ζαχαριάδη και τον Παναγιώτη Σίσκο. Το Ημερολόγιο του πλοίου (βλ. Φωτό 8, αριστερά) υπογράφει ως Λιμενάρχης Σκοπέλου ο Μικές (Μιχαήλ) Ανδρ. Κανάρης από τα ηρωϊκά Ψαρά, ο οποίος ήταν ανηψιός του πυρπολητή και μετέπειτα πολιτικού Κωνσταντίνου Μικέ Κανάρη και έκανε οικογένεια στη Σκόπελο. Παρενθετικά, αξίζει να αναφερθεί ότι ο Κωνσταντίνος Κανάρης διετέλεσε 5 φορές Πρωθυπουργός της Ελλάδος!

Τον «Στρατηγό Φαβιέρο» κυβέρνησαν με επιτυχία τα δυο παιδιά του Γιαλή Ζαχαριάδη, Ιωάννης και Δημήτριος και φυσικά ο Παναγιώτης Σίσκος, όλοι σπουδαγμένοι καπεταναίοι, από το 1876 έως το 1889, όσο διήρκεσε η συνιδιοκτησία του πλοίου. Το πλοίο όργωσε πραγματικά όλη τη Μεσόγειο αψηφώντας με τα πανιά του όλους τους κινδύνους της θάλασσας και μεταφέροντας κυρίως το Σκοπελίτικο κρασί στα σημαντικότερα λιμάνια της Μεσογείου. Στις φωτογραφίες 8 και 9 βλέπουμε μερικούς σταθμούς-λιμάνια που έπιασε το πλοίο όταν κυβερνήτης ήταν ο Παναγιώτης Σίσκος.

Το 1890, ο Παναγιώτης Σίσκος αγοράζει το μερίδιο του Γιαλή Ζαχαριάδη και ταξιδεύει το πλοίο μόνος του. Αποφασίζει όμως σύντομα να το αποχωριστεί και να αποσυρθεί από τη ναυτική δράση, αφού ο ανταγωνισμός με τα ατμόπλοια ήταν πλέον ασύμφορος. Έτσι ανοίγει ελαιοτριβείο στη Σκόπελο και το 1900 περίπου εκλέγεται Δήμαρχος Σκοπέλου. Όλα τα κειμήλια από τη ναυτική και κοινωνική δράση του έμειναν στη δεύτερη οικογένεια του και δεν σώζεται δυστυχώς τίποτε στη Σκόπελο.

Φωτό 8: Ημερολόγιο του πλοίου «Στρατηγός Φαβιέρος» και σταθμοί και λιμάνια του πλοίου, με κυβερνήτη τον Παναγιώτη Κων. Σίσκο.

Φωτό 9: Σταθμοί και λιμάνια του πλοίου «Στρατηγός Φαβιέρος» (Συνέχεια), με κυβερνήτη τον Παναγιώτη Κων. Σίσκο.

• Ο εορτασμός του Αγίου Ρηγίνου άλλοτε και τώρα

Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε λεπτομέρειες από τη διοργάνωση του εορτασμού του Αγίου Ρηγίνου από τον Δήμο Σκοπέλου εκείνα τα παλιά χρόνια, ούτε υπάρχουν γραπτές αναφορές στο θέμα αυτό. Οι δικές μου θύμισσες έχουν αφετηρία τα τέλη της δεκαετίας του 1950 και έχουν μείνει βαθιά χαραγμένες στη μνήμη μου.
Στη γιορτή του πολιούχου μας η λέξη «πανηγύρι» είναι πολύ μικρή για να περιγράψει αυτό που πραγματικά συνέβαινε. Τεράστια κοσμοσυρροή! Όλοι οι έμποροι του νησιού ήταν συγκεντρωμένοι γύρω από το μοναστήρι για να πουλήσουν παιχνίδια, γλυκά, ξηρούς καρπούς, σοκολάτες. Στους πρόποδες του λόφου ανέμενε άγημα του ναυτικού και φιλαρμονική από τον Βόλο για να συνοδεύσουν την ιερά εικόνα του Αγίου από το μοναστήρι στον τόπο του μαρτυρίου, στον Άγιο Ρηγινάκι και από εκεί στη πόλη. Η λαμπρότητα σε όλο της το μεγαλείο!

Όλα αυτά συνέβαιναν σε μια εποχή που δεν υπήρχαν ούτε σοβαρός δρόμος για να πάει κάποιος στο Μοναστήρι του Αγίου ούτε αυτοκίνητα για να μεταφέρουν τον κόσμο. Όλοι πήγαιναν με τα πόδια. Εμείς οι νεότεροι και όχι μόνο, για να κερδίσουμε χρόνο, ανεβαίναμε στο Μοναστήρι από τον κατσικόδρομο που ξεκινούσε από το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου και έφτανε κατευθείαν στην εκκλησία του Αγίου Ρηγίνου.

Στην Αθήνα, ο Σύλλογος των εν Αθήναις και Πειραιεί Σκοπελιτών δεν πήγαινε πίσω. Ο άγιος Ρηγίνος γιορταζόταν στην αρχαιότερη εκκλησία της Αθήνας, την Παντάνασσα, στο Μοναστηράκι. Μετά τη θεία λειτουργία όλοι οι Σκοπελίτες βρισκόντουσαν σε μια μεγάλη αίθουσα κοντινού ξενοδοχείου για κεράσματα και ευχές. Η προσέλευση ήταν και εκεί πολύ μεγάλη.

Αργότερα, όταν ο Σύλλογος απέκτησε το «Στέκι», στο Θησείο, η γιορτή μεταφέρθηκε στον Άγιο Αντώνιο που βρισκόταν επίσης στο Θησείο με τη συμμετοχή και αρκετών πιστών από τη Λειβαδιά. Όταν οι τοπικοί ψάλτες έλεγαν το απολυτίκιο του Πολιούχου μας «Καὶ τρόπων μέτοχος, καὶ θρόνων διάδοχος, τῶν Ἀποστόλων γενόμενος, τὴν πρᾶξιν εὗρες Θεόπνευστε, εἰς θεωρίας ἐπίβασιν· διὰ τοῦτο τὸν λόγον τῆς ἀληθείας ὀρθοτομῶν, καὶ τῇ πίστει ἐνήθλησας μέχρις αἵματος, Ἱερομάρτυς Ρηγίνε, πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν», η συγκίνηση και η νοσταλγία για το νησί ανέβαιναν στα ύψη.

Σήμερα, δυστυχώς ο Σύλλογος έχει διαλυθεί και ο εορτασμός του Αγίου μας στην πρωτεύουσα έχει εκλείψει. Κρίμα!

Κλείνοντας την ιστορική κατάθεση μου για τη γιορτή του Πολιούχου Σκοπέλου Αγίου Ρηγίνου, θέλω να πιστεύω ότι οι παραδόσεις και τα έθιμα του νησιού μας θα παραμένουν ως εφόδια βαθειά ριζωμένα για πάντα στις καρδιές όλων μας.

Ευχαριστίες

Απ’ το φιλόξενο βήμα της εφημερίδας «Βόρειες Σποράδες» θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στους πατέρες Νικόλαο Κασσανδριανό και Κωνσταντίνο Καλλιανό για τις ιστορικές πληροφορίες που μου εμπιστεύτηκαν, οι οποίες έδωσαν το έναυσμα για τη συγγραφή αυτού του άρθρου. Ευχαριστώ ακόμη την οικογένεια του αείμνηστου γιατρού Νικολάου Ζαχαριάδη για την παραχώρηση του Ημερολογίου του «Στρατηγού Φαβιέρου» καθώς και τους συγγραφείς και εκδότες του βιβλίου «Πλωτώ» του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου. Οφείλω επίσης να εκφράσω τον σεβασμό και την αγάπη μου προς τον πολύπαθο κόσμο της Αμαλιάπολης που τράβηξε τα πάνδεινα μέσα στο χρόνο μέχρι να αποκτήσει τη δική του πατρίδα.