Στο Αγιολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας κατατάσσεται ο Κύριλλος Λούκαρης, μια πολύ σημαντική ιστορική μορφή της Ορθοδοξίας και της Κρήτης, με χθεσινή απόφαση της Ιεράς Πατριαρχικής Συνόδου.
Η σχετική ανακοίνωση που εκδόθηκε, αναφέρει τα εξής:
Συνῆλθε σήμερον, 11ην τ.μ. Ἰανουαρίου 2022, ἡ Ἁγία καί Ἱερά Σύνοδος εἰς τάς τακτικάς συνεδρίας τοῦ μηνός Ἰανουαρίου, ὑπό τήν προεδρίαν τῆς Α. Θ. Παναγιότητος, καθ᾿ ἥν: Φιλοτιμίᾳ καί προαιρέσει Αὐτῆς, εἰσηγήσει δέ τῆς Κανονικῆς Ἐπιτροπῆς, κατετάγησαν εἰς τό Ἁγιολόγιον τῆς κατ᾿ Ἀνατολάς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας οἱ μαρτυρικῶς τελειωθέντες ἀοίδιμοι Προκάτοχοι Αὐτῆς Οἰκουμενικοί Πατριάρχαι Κύριλλος Α΄, ὁ Κρής, ὁ Λούκαρις, καί Κύριλλος Στ΄, ὁ Θρᾷξ, μεγάλως ὑπέρ τῆς ἀμωμήτου ἡμῶν πίστεως ἀγωνισθέντες.
Ποιός ήταν ο Κύριλλος Λούκαρης
Ο Κύριλλος Λούκαρις, συχνά και Λούκαρης (13 Νοεμβρίου 1572 – 27 Ιουνίου 1638) ή και Κύριλλος ο Κρης, ήταν Πατριάρχης Αλεξανδρείας (ως Κύριλλος Γ΄) και Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης (ως Κύριλλος Α΄).
Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1572 . Ο πατέρας του μάλλον ήταν ιερέας. Στην αρχή μαθήτευσε κοντά στο Μελέτιο Βλαστό, και ύστερα, χάρις στην μέριμνα του θείου και μέντορά του Μελέτιου Πηγά, πήγε στη Βενετία, όπου σπούδασε κοντά στο Μάξιμο Μαργούνιο, ο οποίος του έμαθε ελληνικά, λατινικά, ιταλική γλώσσα και θεολογία και στη συνέχεια στην Πάδοβα κοντά στον Παύλο Σάρπα και του Τσεζάρε Κρεμονίνι.
Επισκέφτηκε την Γενεύη, Ολλανδία, και Γερμανία και επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου μεταβαίνοντας στον θείο του Μελέτιο Πηγά έγινε μοναχός στην Αλεξάνδρεια το 1593 και μετονομάστηκε Κύριλλος. O Πηγάς τον έκανε πρωτοσύγκελο του Πατριαρχείου και τον έστειλε έξαρχο στην Πολωνία με σκοπό να αποτρέψει την ένωση των ορθόδοξων Ουκρανών και Λευκορώσων με τη Ρώμη. Όμως αν και ανάπτυξε σημαντική δράση γι’ αυτό το σκοπό, τελικά απέτυχε.
Πατριάρχης Αλεξανδρείας
Από το 1594 ο Μελέτιος Πηγάς προτοίμαζε για διάδοχό του στον Πατριαρχικό θρόνο Αλεξανδρείας τον Λούκαρη. Το 1601, μετά το θάνατο του θείου του, Πατριάρχη Αλεξανδρείας Μελέτιου Πηγά, τον διαδέχτηκε, σε ηλικία 29 ετών. Από τη θέση αυτή καλλιέργησε σχέσεις με τους πρεσβευτές Προτεσταντικών χωρών στην Κωνσταντινούπολη και με τους Αγγλικανούς θεολόγους. Μετέφερε την έδρα του Πατριαρχείου στο Κάιρο και ξεκίνησε αγώνα κατά της Δυτικής Εκκλησίας. Έτσι μία από τις πρώτες ενέργειές του ήταν η συνοδική καταδίκη των Λατίνων.
Μετέβη στην Κύπρο στα 1605 με σκοπό να μεσολαβήσει για την αποσόβηση εσωτερικής κρίσης που έπληττε την Εκκλησία της Κύπρου. Το 1608 μεταβαίνει στα Ιεροσόλυμα συμμετέχοντας στην χειροτονία του Πατριαρχη Ιεροσολύμων Θεοφάνους. Δρομολόγησε την επισκευή ναών και λόγω των χρεών του Πατριαρχείου οργάνωσε ζητεία η οποία όμως δεν ευωδόθηκε.
Ο Λαυρέντιος Σιναίου επιθυμούσε να εγκαταστήσει την επισκοπική έδρα του στην επαρχία του Λούκαρη λειτουργώντας διασπαστικά. Ο Λούκαρης μετέβη στην Κωνσταντινούπολη προς ρύθμιση του ζητήματος. Το φθινόπωρο του 1608 συντάσσει επιστολή προς τον Πάπα Παύλο Ε΄. Κατά τον Χρυσόστομο Παπαδόπουλο, οι θέσεις που διατυπώνει σε αυτήν για τον Παπικό θρόνο, (θέλει να ζήσει και να πεθάνει κάτω από την παπική εξουσία), δεν μπορεί να ευσταθούν ως πραγματικές πεποιθήσεις του Λούκαρη, γι’ αυτό και απορρίπτει την ομολογία του αυτή ως ψευδολουκάρειο. Όμως ο Gunnar Hering ισχυρίζεται πως πουθενά σε αυτήν την επιστολή δεν δέχεται το δικαιοδοτικό πρωτείο του Πάπα η την Σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας. Την ένωση δεν την δέχεται όπως οι λατίνοι. Η σύνταξη της επιστολής αυτής έγινε με την προσδοκία πως η Ρώμη θα εκτιμούσε την διαλλακτικότητά του Λούκαρη και δεν θα προχωρούσε σε βίαιη διείσδυσή της στην Ανατολή.
Τοποτηρητής του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης
Στις αρχές Νοεμβρίου 1620 διαδόθηκε η είδηση για τον ξαφνικό θάνατο του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Τιμόθεου Β’. Θεωρήθηκε πως είχε δολοφονηθεί και πως ηθικός αυτουργός για το έγκλημα αυτό ήταν ο Λούκαρης, ανένδοτος εχθρός του Τιμόθεου. Μετά την εκτόπιση του οικουμενικού Πατριάρχη Νεόφυτου Β’ στη Ρόδο (Φεβρουάριος 1602-Ιανουάριος 1603 και Οκτώβριος 1609-Οκτώβριος 1612), το 1612 ο Λούκαρης τοποθετήθηκε με την ιδιότητά του ως πατριάρχη Αλεξανδρείας και επομένως ιεραρχικά αρχαιότερος αξιωματούχος, ως επίτροπος για εικοσιμία ημέρες στον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης.
Επιβάλλεται όμως ως Πατριάρχης ο λατινόφρων Τιμόθεος Β’ και ο Λούκαρις αποσύρεται στο Άγιο Όρος και από εκεί πηγαίνει στη Βλαχία. Δεν εγκαταλείπει τους αγώνες του εναντίον των Καθολικών. Έτσι στο διάλογό του Ζηλωτής και Φιλαλήθης, επιτίθεται εναντίον των Ιησουϊτών, που είχαν αναπτύξει έντονη προπαγάνδα σε βάρος της Ορθόδοξης εκκλησίας. Στον αγώνα του κατά των Ιησουιτών αναζητεί στήριξη και σε προτεσταντικούς κύκλους με τους οποίους αλληλογραφεί και συζητεί. Αυτό υπήρξε και η αιτία να κατηγορηθεί ως οπαδός του Λουθήρου ή του Καλβίνου. Για να δημιουργήσει στενότερους δεσμούς του με τους διαμαρτυρομένους και να γνωρίσει καλύτερα την εκκλησία τους στέλνει στα 1617 (ανταποκρινόμενος σε παράκληση του αρχιεπισκόπου του Canterbury George Abbot στην Αγγλία τον ευφυή και φιλομαθή πρεσβύτερο Μητροφάνη Κριτόπουλο (1589 – 1639) από την Βέροια, που τον είχε γνωρίσει ως μοναχό στο Άγιον Όρος.
Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως
Στις 4 Νοεμβρίου 1620 εκλέχτηκε Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης γεγονός που δικαίωνε όσους διέδιδαν τις φήμες πως ο Τιμόθεος είχε δηλητηριαστεί με δική του εντολή.
Η απομάκρυνσή του από τον Πατριαρχικό θρόνο και η επάνοδός του
Τον Απρίλιο του 1623 απομακρύνεται ο Λούκαρις από τον θρόνο με την επέμβαση του πρεσβευτή της Γαλλίας Fhillippe de Cesy, μετά από διαβήματα του αποστολικού νουντσίου (εκπροσώπου) στο Παρίσι στον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο ΙΓ’. Συγκεκριμένα ο μεγάλος βεζύρης Μερέ Χουσεΐν δωροδοκήθηκε από τον Cesy 40.000 τάλληρα για να ενεργήσει παράτυπα, δηλαδή χωρίς την έγκριση της Ιεράς Συνόδου. Στις 17 Απριλίου 1623 δραπέτευσε με σκοπό να αποφύγει τη σύλληψη από το στρατιωτικό απόσπασμα που εισέβαλε στο κτίριο του Πατριαρχείου.
Ο Cecy δεν έμεινε ικανοποιημένος από την καθαίρεση του Λούκαρι,πληροφορούμενος ότι ο Λούκαρις κρυβόταν στην Κωνσταντινούπολη,πλήρωσε 3000 σκούδα για να εκδοθεί εναντίον του ένταλμα σύλληψης. Έτσι συνελήφθη και οδηγήθηκε με φρεγάτα εξόριστος στην Ρόδο. Στη θέση του εκλέγεται στις 28 Μαΐου ο Αμασείας Γρηγόριος, «λατινόφρων», ο επονομαζόμενος «Στραβοαμασείας» και μετά από ένα μήνα, στις 25 Ιουνίου, ο Μητροπολίτης Άνθιμος, Αλλά στις 2 Οκτωβρίου ανεβαίνει και πάλι στον θρόνο ο Λούκαρις, χάρη στην υποστήριξη των πρεσβευτών Ολλανδίας Haga και της Αγγλίας Sir Thomas Roe. Εκείνη την περίοδο στην Ευρώπη μαίνονταν οι θρησκευτικοί πόλεμοι, και Καθολικοί και Προτεστάντες προσπαθούσαν να προσεταιριστούν την Ορθόδοξη Εκκλησία και ειδικά τον πατριάρχη.
Στις αρχές Φεβρουαρίου 1626 μερικοί ιεραράρχες υποκινημένοι από τον Γάλλο πρεσβευτή,κατάγγειλαν τον Λούκαρι στην Πύλη ότι ευθυνόταν για την υπερχρέωση του Πατριαρχείου και ότι διοικούσε τυραννικά την εκκλησία: όμως για το πρώτο ζήτημα δεν ευθυνόταν ο ίδιος επειδή είχε παραλάβει αυτό το χρέος από τον προκάτοχό του και επίσης ενώ, για το δεύτερο ζητημα είχε επιχειρήσει να απομακρύνει τους διαφωνούντες προς αυτόν, τον Ιωάσαφ Χαλκηδόνος και τον Κορίνθου Νεόφυτο, τους καθαίρεσε η σύνοδος.
Ο Λούκαρις κατέφυγε στην ολλανδική πρεσβεία για να αποφύγει τα χειρότερα και ο Άγγλος πρέσβης Roe μεσολάβησε στην Πύλη για την προστασία του Λούκαρη. Επίσης και η Βενετική Γερουσία επιθυμούσε να την παραμονή του Λούκαρη στον πατριαρχικό θρόνο γι’ αυτό ήταν έτοιμη να δωροδοκήσει με 1000 ρεάλια τούρκους αξιωματούχους.
Το τυπογραφείο του Λούκαρη
Αρχικά ο Λούκαρις είχε στείλει στο Λονδίνο τον Νικόδημο Μεταξά για να σπουδάσει την τυπογραφική τέχνη. Εκείνος επέστρεψε στα μέσα του 1627 με κάσες γεμάτες τυπογραφικά στοιχεία. Το τυπογραφείο ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1627, κοντά στην Αγγλική πρεσβεία. Το πρώτο βιβλίο που βγήκε από το πιεστήριό του ήταν μια αντιιουδαϊκή πραγματεία του Λούκαρη. Στο τυπογραφικό του πρόγραμμα ήταν η έκδοση όλων των παλιότερων και νεωτέρων αντικαθολικών βιβλίων που είχαν γράψει ορθόδοξοι θεολόγοι.
Η δραστηριότητα του τυπογραφείου προκάλεσε την έντονη αντίδραση των Καθολικών. Στις 27 Οκτωβρίου 1627 ο ο φιλοκαθολικός επίσκοπος Παροναξίας Ιερεμιας Βαρβαρήγος εισηγείται στην Propaganda Fide το κλείσιμο του τυπογραφείου. Τον Νοέμβριο του 1627 συνεδρίασε η Propaganda Fide η οποία εισηγήθηκε να πειστούν οι Τούρκοι να κλείσουν το τυπογραφείο. Τον Ιανουάριο του 1628, οι μηχανορραφίες και καταγγελίες είχαν ως αποτέλεσμα να διακοπούν οι εργασίες του και να να κατασχεθεί προσωρινά ο εξοπλισμός του από τους Τούρκους.
Το τέλος του Λούκαρη
Λίγους μήνες αργότερα, η αναχώρηση του Roe από την Κωνσταντινούπολη στέρησε τον Λούκαρη από έναν ισχυρό προστάτη. Πιστεύεται ότι ο πατριάρχης του έδωσε ως δώρο προς τον βασιλιά Κάρολο Α’ τον περίφημο «Αλεξανδρινό κώδικα», κτήμα τώρα του Βρεττανικού Μουσείου, στον οποίο βασίστηκε η μετάφραση της Βίβλου στα αγγλικά, γνωστή ως King James.
Τέλος, οι καθολικοί κατήγγειλαν τον Λούκαρι ότι ετοιμάζει με τη βοήθεια των Ρώσων επανάσταση των Ελλήνων και οι Τούρκοι τον έκλεισαν σε κάποιο φρούριο του Βόσπορου και τον στραγγάλισαν στις 27 Ιουνίου 1638. Το πτώμα του ρίχτηκε στη θάλασσα όπου το βρήκαν ψαράδες και το έθαψαν. Οι εχθροί του όμως ξέθαψαν το σώμα του και το ξανάριξαν στη θάλασσα, αλλά βρέθηκε και πάλι.
Πιστεύεται ότι ο Λούκαρις, όταν έγινε πατριάρχης Κωνσταντινούπολης, πήρε μαζί του τον Αλεξανδρινό Κώδικα —έναν από τους σημαντικότερους ελληνικούς Βιβλικούς Κώδικες που σώζονται έως σήμερα— και αργότερα τον έστειλε ως δώρο στον Βασιλιά Ιάκωβο Α’ της Αγγλίας. Ο Βασιλιάς Ιάκωβος ήταν εκείνος που έδωσε εντολή να γίνει μια νέα μετάφραση της Βίβλου στην Αγγλική, η οποία ξεκίνησε το 1607 και ολοκληρώθηκε το 1611 και η οποία έγινε γνωστή ως «Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου» King James Version ή Authorized Version). Ο Ιάκωβος πέθανε πριν του παραδοθεί ο Κώδικας κι έτσι τον παρέλαβε ο διάδοχός του Κάρολος Α’ το 1627.
