Ἡ Ἐκκλησία μας ἔχει ὁρίσει τήν Α΄ Κυριακή τῶν Νηστειῶν νά ἑορτάζεται ὁ θρίαμβρος τοῦ θεσμοῦ τῶν ἁγίων εἰκόνων. Καί αὐτή ἡ πράξη καθιερώθηκε χρονολογικά τό 843 μ.Χ., ὕστερα ἀπό ἑκατό δεκατρία χρόνια, -μέ ἐνδιάμεσες χρονικές ἀναστολές-, ἑνός πολέμου ἀδυσώπητου καί δαιμονικοῦ ἐνάντια στίς εἰκόνες καί στούς φίλους τῶν εἰκόνων.
Τό 787 μ.Χ. συγκλήθηκε ἡ Ζ΄ Οἰκουμενική Σύνοδος στή Νίκαια τῆς Βιθυνίας, ἐπί Εἰρήνης τῆς Ἀθηναίας, συζύγου τοῦ Λέοντα τοῦ Δ΄, ἡ ὁποία ἐπιτρόπευε τόν ἀνακηρυχθέντα αὐτοκράτορα ἀνήλικο, τότε, δεκαετῆ γιό της Κωνσταντῖνο Στ΄, προκειμένου νά ἐπιληφθεῖ τοῦ μεγάλου προβλήματος τῆς παρουσίας καί τοῦ ρόλου τῶν ἁγίων εἰκόνων στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Τῆς Συνόδου Πρόεδρος ἦταν ὁ εἰκονόφιλος Πατριάρχης ἅγιος Ταράσιος καί σ’ αὐτή πῆραν μέρος 350 Ἐπίσκοποι ἤ ἐκπρόσωποι τῶν κατά τόπους Ἐκκλησιῶν. Οἱ ἀποφάσεις τῆς Συνόδου ὑπῆρξαν κατά πάντα ὀρθόδοξες, σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τίς εἰκόνες. Δυστυχῶς, ὅμως, αὐτή ἡ ἀνακωχή δέν κράτησε πολύ χρονικό διάστημα, γιά νά ἐπαναρχίσουν, καί πάλι, οἱ διαμάχες καί νά ἐπανέλθει ἐκ νέου τό ἀποτρόπαιο πρόσωπο τῆς εἰκονομαχίας. Ὁ κατά τῶν εἰκόνων πόλεμος κράτησε μέχρι τόν θάνατο τοῦ τελευταίου εἰκονομάχου αὐτοκράτορα Θεοφίλου, ὁ ὁποῖος καί κατέληξε ἀπό ἀσθένεια τόν Ἰανουάριο τοῦ 842. Ἔτσι, τήν ἐξουσία ἀνέλαβε, ὡς ἐπίτροπος τοῦ υἱοῦ της Μιχαήλ Γ΄, ἡ μέχρι τότε κρυπτόμενη εἰκονόφιλη σύζυγος τοῦ Θεοφίλου, ἁγία Θεοδώρα. Ὁπότε, αὐτή καί ὁ νεοεκλεγείς, ὁμολογητής νέος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ὁ ἅγιος Μεθόδιος, συγκάλεσαν Σύνοδο (ἀρχές τοῦ 843 μ.Χ.) στήν Κωνσταντινούπολη, ἡ ὁποία καί ἀποκατέστησε, ἀναστήλωσε τίς ἅγιες εἰκόνες καί ὅρισε, ὅπως «τό τῆς ὀρθοδοξοποιοῦ ἡμέρας γενέθλιον τελῆται τῇ πρώτῃ τῶν ἁγίων νηστειῶν Κυριακῇ». Ἔτσι, ἀπό τότε, -καί τότε ἦταν 11 Μαρτίου καί ἡ ἡμερομηνία συνέπεσε μέ τήν Α΄ Κυριακή τῶν Νηστειῶν-, καθιερώθηκε νά ἑορτάζεται ὁ θρίαμβος τοῦ θεσμοῦ τῶν ἁγίων εἰκόνων μέσα στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας.
Καί στίς ἀποφάσεις τῆς Συνόδου, ἡ ὁποία ἀποκατέστησε τίς εἰκόνες, διαλαμβανόταν καί τό λειτουργικό τυπικό ἑορτασμοῦ τοῦ γεγονότος. Ἔτσι, ἡ λιτανευτική πομπή, μέ ἐπικεφαλῆς τίς ἐκκλησιαστικές καί κρατικές ἀρχές καί τόν λαό θά ξεκινοῦσε «ἀπό τοῦ ἐν Βλαχέρναις τῆς Θεοτόκου ναοῦ, … μετά λαμπάδων καί ἄλλων ἱερῶν συμβόλων», θά διέσχιζε τήν πόλη καί θά κατέληγε στόν μεγάλο ναό τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας μέ κορύφωμα τήν πανηγυρική θεία Λειτουργία.
Ὡστόσο, προβάλλεται τό ἐρώτημα: Γιατί ὁ φοβερός, μακρόχρονος καί ἀνελέητος αὐτός πόλεμος κατά τῶν εἰκόνων καί τῶν φίλων τῶν εἰκόνων;
Καί γιά νά καταλάβομε τό μένος τῶν εἰκονοκλαστῶν, καταγράφομε τή γραπτή ἀναφορά τοῦ ἁγίου Ταρασίου στή Ζ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο, ἡ ὁποία διεκτραγωδεῖ τό βάναυσο καί ἀποκρουστικό πρόσωπο τῆς εἰκονομαχίας, ὡς ἑξῆς:
«Ἀπό ποῦ καί πῶς νά ἀρχίσω καί τί νά πῶ… γιά τίς ἀπηνεῖς καταδιώξεις, τούς ἀδίστακτους διωγμούς, τίς φυλακίσεις μέ σιδερένια δεσμά στά πόδια καί τούς διωγμούς τῶν εἰκονοφίλων, … τόν ἀφανισμό τῶν ἱερῶν σκευῶν, τόν ἐμπρησμό τῶν ἱερῶν βιβλίων, τίς βεβηλώσεις τῶν ἱερῶν ναῶν, τίς μεταποιήσεις τῶν εὐαγῶν μοναστηρίων σέ καταγώγια ἁμαρτίας… καί ἀντί ‘‘τῶν ἱερῶν ὕμνων καί τῆς φωνῆς τῆς ἀγαλλιάσεως’’…. νά ἀκούγονται ‘‘πορνικά καί σατανικά μελωδήματα· καί, ἀντί τῶν ἀλλεπαλλήλων γονυκλισιῶν, ὀρχηστρικά λυγίσματα!’’. Καί μαζί μέ ὅλα αὐτά… τίς φοβερές καί ἀβάστακτες τιμωρίες, ὅπως τίς ἐξορύξεις τῶν ματιῶν καί τήν τύφλωση, τίς ἐκτομές τῆς μύτης, τίς ἀποτομές τῆς γλώσσας… τίς ἐκκαύσεις τῆς γενειάδας καί τόν ἐμπρησμό τοῦ προσώπου μέ ἀναμμένο κηρέλαιο καί, ἀκόμη, τόν βίαιο ἐξαναγκασμό τῶν μοναχῶν (ἀνδρῶν καί γυνακῶν) σέ ἄνομη σύζευξη καί συζυγία; Καί, τό φοβερό, τούς φόνους ἀθώων ἀνθρώπων; «Ταῦτα καρποί τῶν ἐρεσχελούντων (αὐτῶν οἱ ὁποῖοι ὑπάρχουν ὄργανα τοῦ πειραστῆ σατανᾶ) κατά τῆς ἀληθείας…».
Αὐτά ἀναπαριστᾶ καί μᾶς διασώζει ὁ ἅγιος Πατριάρχης Ταράσιος, Πρόεδρος τῆς Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, γιά τό πρόσωπο τῶν ἐκμανέντων. Δυστυχῶς, καί «αἱρεσιάρχαι γεγόνασι καί ἱεράρχαι». Ναί. Τριακόσιοι τριάντα Ἐπίσκοποι ὑπέγραψαν τά πρακτικά τῆς εἰκονοκλαστικῆς Συνόδου τοῦ 754 μ.Χ. ἐπί Κωνσταντίνου Κοπρωνύμου!
Ἀλλά, καί γιατί αὐτό τό μένος;
Ἔτσι, γιά νά ξέρομε, ἡ εἰκονομαχία δέν ἦταν μιά ξαφνική ἀντίδραση κατά τῶν ἁγίων καί τῶν φίλων τῶν εἰκόνων. Ὄχι. Μπορεῖ ὁ Λέων ὁ Γ΄, ὁ Ἴσαυρος, ὁ σαρακηνόφρονας, ὅπως λεγόταν, νά «ἤρξατο χειρῶν ἀδίκων» κατά τῶν εἰκόνων. Ὡστόσο, αὐτός ἦταν ἡ σπίθα, ἡ ὁποία ἔθεσε σέ λειτουργία τήν πυρκαγιά. Μέσα στό Βυζάντιο, τότε, καί προπάντων στή μείζονα περιοχή τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὑπῆρχαν οἱ ἑστίες πολλῶν αἱρετικῶν καί παραθρησκευτικῶν ὁμάδων. Ταυτόχρονα, σιγόκαιαν καί οἱ ἐχθρικές ἀντιλήψεις, τῆς πρό καί τῆς μετά τόν Χριστό ἐποχῆς, κατά τῆς ὕλης, ὅπως τοῦ Δυαλισμοῦ, τοῦ Δοκητισμοῦ, τῶν Γνωστικῶν κ.ἄ. Ὁπότε, αὐτοί, μέ τό κατά τῶν εἰκόνων σύνθημα, ὁ καθένας γιά τούς δικούς του λόγους, συνασπίσθηκαν κατά τῆς Ἐκκλησίας, ἔχοντας ὡς στόχο τῆς αἰχμῆς τοῦ δόρατός τους, κατ’ ἀρχή, τίς ἅγιες εἰκόνες καί, κατ’ ἐπέκταση, τήν Ἐκκλησία καί τά πιστά μέλη της. Ἔτσι, ἐξηγοῦνται οἱ μιαιφονίες τους καί τό μακροχρόνιο καί ἐξοντωτικό τοῦ πολέμου τους.
Ὡστόσο, καί ὁ ἅγιος Θεός ἀνέδειξε, τότε, μεγάλες πατερικές μορφές, ὅπως ὁ Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως, ὁ Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, ὁ Ταράσιος, ὁ Νικηφόρος, ὁ Θεόδωρος ὁ Στουδίτης κ.ἄ., οἱ ὁποῖες καί ἀντιστάθηκαν καί στήριξαν τόν λαό τοῦ Θεοῦ καί μᾶς κατέλιπαν θησαυρισμένη τήν ἐκκλησιαστική ἀλήθεια, προπάντων, γιά τίς ἅγιες εἰκόνες.
Ἐπί τοῦ προκειμένου, λόγῳ τοῦ συνεσταλμένου τοῦ χώρου, θά μνημονεύσομε σχετική ἀπάντηση τοῦ γίγαντα τῆς θεολογίας, μοναχοῦ καί πρεσβυτέρου, Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, ὁ ὁποῖος στό «Πρός τούς διαβάλλοντας τάς ἁγίας εἰκόνας» ἔργο του, μεταξύ ἄλλων, γράφει:
«Ἐσύ, ὁ εἰκονομάχος, κακίζεις (καί πολεμᾶς) τήν ὕλη καί τή θεωρεῖς ἄτιμη καί ἐπιζήμια. Ἐγώ, ὅμως, ὡς πιστό μέλος τῆς Ἐκκλησίας, ἀποδίδω σεβασμό στήν ὕλη καί αἰσθάνομαι τή μεγάλη εὐεργεσία, τήν ὁποία ἡ ὕλη, ὡς ἐργαλεῖο τοῦ Θεοῦ, μοῦ προσφέρει. Ναί, ἡ ὕλη, στά χέρια τοῦ Θεοῦ, ἀποτελεῖ τό μέσο, διά τοῦ ὁποίου ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ ἔρχεται καί ἐπισκέπτεται τόν ἄνθρωπο καί τόν σώζει. Πῶς, θά διερωτηθεῖς; Κατ’ ἀρχή, ἡ ὕλη εἶναι ἀγαθή καί ὄχι κακή, ὅπως πιστεύεις, γιατί εἶναι ποίημα τοῦ ἀγαθοῦ Θεοῦ. Στήν Παλαιά Διαθήκη ἔχομε πολλά θαυμαστά γεγονότα, τά ὁποῖα ἔγιναν διά τῆς ὕλης. Καί στήν Καινή Διαθήκη, προπάντων, ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ προσλαμβάνει καί ὑλικό σῶμα καί ἀποβαίνει ὁρατός στούς ἀνθρώπους. Ἀλλά καί ἡ Ἐκκλησία χρησιμοποιεῖ πολλές φορές ὑλικά στοιχεῖα, γιά νά μεταδώσει δι’ αὐτῶν τή θεία χάρη, ὅπως τό νερό, τό λάδι κ.ἄ., στά μέλη της. Καί, προπάντων, ἐκεῖ, ὅπου ἡ ὕλη ἀποβαίνει ἐργαλεῖο σωτηρίας, λέγει ὁ Δαμασκηνός, εἶναι ὅταν ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος, «διά λόγου καί ἐντεύξεως», μεταβάλλονται σέ αὐτό τοῦτο τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, στή θεία Εὐχαριστία, καί γινόμαστε οἱ ἄνθρωποι σύσσωμοι καί σύναιμοι Χριστοῦ»!
Ἔτσι, ἡ ὕλη, καί μέ τή μορφή τῆς εἰκόνας ἤ τῶν ἱερῶν λειψάνων κ.ἄ., ἀποβαίνει, ὡς ἀγαθή καί ὄχι κακή, ἐπιδεκτική καί ἀποδεκτική, ἀλλά καί μεταδοτική τῆς χάρης τοῦ Θεοῦ, γι’ αὐτό καί ἔχομε διά μέσου αὐτῆς τόσα θαυμαστά γεγονότα. Ὁπότε, καί σεβόμαστε καί προσκυνοῦμε τά ὑλικά σεβάσματα, ὅπως τίς εἰκόνες καί τά ἱερά λείψανα, ὄχι ὡς Θεό, ἀλλά ὡς «θείας ἐνεργείας ἔμπλεα». Πότε; Ὅταν αὐτά τίθενται στήν ὑπηρεσία τοῦ ἔργου τῆς Ἐκκλησίας. Ἔτσι, ἐξηγεῖται καί ὁ θεσμός, ἀλλά καί ὁ θρίαμβος τῶν ἁγίων εἰκόνων.
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΟΣΙΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΜΑΡΤΙΟΥ
