Αἴγιο, 29 Σεπτεμβρίου – 1 Ὀκτωβρίου 2023
Ἐλλογιμώτατοι κύριοι καθηγητές,
Σεβαστοί πατέρες,
Ἐκλεκτοί προσκεκλημένοι,
Μέ περισσή χαρά χαιρετίζω τήν ἔναρξη τοῦ Συνεδρίου Ἱστορίας μέ θέμα: «Ἱστορικές πηγές: ἀπό τήν ἀναζήτηση στή χρήση καί τήν ἀξιοποίησή τους», τό ὁποῖο πραγματοποιεῖται ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Καλαβρύτων καί Αἰγιαλείας, τοῦ Δήμου Αἰγιαλείας καί τοῦ Τμήματος τῶν Γενικῶν Ἀρχείων τοῦ Κράτους Αἰγιαλείας, μέ τή συνεργασία τοῦ Συνδέσμου Φιλολόγων τῶν περιοχῶν Αἰγιαλείας καί Καλαβρύτων, τοῦ Προγράμματος Μεταπτυχιακῶν Σπουδῶν «Μεθοδολογία Κριτικής και Έκδοσης ιστορικών πηγών» τοῦ Ἰονίου Πανεπιστημίου καί τοῦ Πανελληνίου Συλλόγου Ἀποφοίτων Ἀρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας καί Μουσειολογίας τοῦ Ἰονίου Πανεπιστημίου.
Τό παρόν Συνέδριο διεξάγεται μέ τήν παρουσία καί τή συμμετοχή ἐκλεκτῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι μέ τίς εἰσηγήσεις τους θά σκιαγραφήσουν τίς πτυχές καί τίς συνιστῶσες, πού καθορίζουν τή θέση, τόν ρόλο, τίς προοπτικές καί τήν ἀξιοποίηση τῶν πηγῶν ὡς ἀδιάρρηκτου συνόλου, πολύτιμου γιά τήν ἱστορική ἔρευνα.
Ἀγαπητοί μου,
Εἶναι γεγονός ὅτι ἡ μελέτη τῆς ἱστορίας εἶναι ἕνα ὑπεύθυνο ἔργο ζωῆς. Ἡ ἱστορική μελέτη καί ἀφήγηση εἶναι ἄσκηση συλλογικῆς αὐτογνωσίας. Τό τί λέμε, δηλαδή, γιά τήν ἱστορική διαδρομή μας ἀντανακλᾶ τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο βλέπουμε τόν ἑαυτό μας. Ἔτσι ἄλλωστε καλλιεργεῖται ἡ ἱστορική καί ἐθνική μας συνείδηση.
Τό παρελθόν δέν εἶναι ἕνα χρονικό ἀπολίθωμα, ἀλλά τό ἀπαραίτητο θεμέλιο τοῦ σήμερα. Καί τοῦτο γιατί τό παρόν μέ τό σύνολο τῶν ἱστορικῶν συνθηκῶν ὁρίζει τό περιεχόμενο τῆς δράσης μας γιά τό αὔριο. Ἡ ἱστορική γνώση καί εἰδικότερα ἡ γνώση τῆς ἱστορίας μας, μέσα ἀπό τά μακραίωνα χειρόγραφα καί παλαίτυπα βιβλία μέ τίς βιβλιογραφικές σημειώσεις τους καί τά ἐνθυμήματα, χαράσσουν καί συντηροῦν ἀλάνθαστα τή φυσιογνωμία καί τήν πολιτισμική ἰδιοτυπία μας, ἐνῶ συγχρόνως διαμορφώνουν ἀνθρώπους πού ἀντιστέκονται ἀνατρέχοντας σέ πηγές, πού ἀποδεικνύουν καί πού δέν εἶναι διατεθειμένοι νά παραδοθοῦν στό ρεῦμα τῆς ἰσοπέδωσης καί τῆς ὁμοιομορφίας.
Διδασκόμαστε ἀπό τό παρελθόν, βελτιώνουμε τό παρόν καί σχεδιάζουμε τό μέλλον. Μέ αὐτή τήν ὀπτική πρέπει νά ἀνατρέχουμε καί νά τιμᾶμε τό παρελθόν, ὅπως ἐπιχειροῦμε ἐδῶ, στό συγκεκριμένο Συνέδριο.
Εἶναι εὐτύχημα τό γεγονός ὅτι ἀπό τίς ἀρχές τοῦ αἰώνα, σέ διεθνές ἐπίπεδο, ἄρχισε νά γίνεται αἰσθητή μιά ἀλλαγή ὡς πρός τή λειτουργία τῶν ἱστορικῶν πηγῶν καί συγκεκριμένα τῆς παλαιογραφίας, καθώς τό χειρόγραφο βιβλίο μετατρέπεται, στή συνείδηση τῶν ἐρευνητῶν, σέ τεκμήριο τῆς δραστηριότητας καί τοῦ πολιτισμοῦ τοῦ ἀνθρώπου· παύει νά θεωρεῖται ἁπλῶς ὁ φορέας ἑνός κειμένου πού μᾶς ἐνδιαφέρει· εἶναι ἕνα πολιτισμικό ἀγαθό τό ὁποῖο δημιουργήθηκε σέ μιά συγκεκριμένη ἱστορική ἐποχή, γιά συγκεκριμένους λόγους, ὑπό συγκεκριμένες συνθῆκες.
Ἡ ἀνίχνευση, ἡ περιγραφή, ἡ ἀνάλυση καί ἡ ἑρμηνεία ὅλων αὐτῶν τῶν δεδομένων συμβάλλουν στήν κατανόηση τῶν ἱστορικῶν ζητημάτων καί στήν καλλιέργεια τῆς ἱστορικῆς σκέψης. Ἀναπτύσσουν ἐπίσης τό κριτικό πνεῦμα καί τήν ἱκανότητα σύνθεσης τῶν ἱστορικῶν γεγονότων. Ἕνα κείμενο δημιουργεῖ μιά ἀτμόσφαιρα. Ὁ ἀντιγραφέας ἢ ὁ λόγιος, ὁ ὁποῖος, παραδείγματος χάριν, στόν 14ο αἰῶνα ἀντιγράφει ἕνα χειρόγραφο μέ ἕνα κείμενο τοῦ 4ου αἰώνα π.Χ., δρᾶ μέσα σέ συγκεκριμένο ἱστορικό πλαίσιο, ὑπό συγκεκριμένες συνθῆκες καί γιά συγκεκριμένους λόγους καί δέν εἶναι ὁ ἄνθρωπος πού ἁπλῶς μᾶς παραδίδει ἕνα κείμενο πού ἀντέγραψε σέ ἕνα χειρόγραφο. Ἀπό τήν παλαιογραφία ζητεῖται τώρα νά ἀνιχνεύσει, νά κατανοήσει καί νά ἐκθέσει ὅλες τίς παραμέτρους αὐτῆς τῆς δραστηριότητας.
Ἑπομένως, σήμερα πιά ἡ ἀνάγνωση χειρογράφων δέν μπορεῖ νά συνεχίσει νά θεωρεῖται βοηθητική ἐπιστήμη. Ὁ παλιός αὐτός ρόλος της δέν ἐγκαταλείπεται, ἀλλά ταυτόχρονα ἔχει ἐξελιχθεῖ σέ ἕναν αὐτόνομο ἐπιστημονικό κλάδο στό πλαίσιο τῶν φιλολογικῶν ἱστορικῶν σπουδῶν, ὁ ὁποῖος ἐξετάζει τόν γραπτό πολιτισμό, δηλαδή τούς λόγους, τίς συνθῆκες καί τή διαδικασία παραγωγῆς τοῦ πολιτισμοῦ αὐτοῦ πρός τήν ὑλική του ὑπόσταση.
Ὅπως θά διαπιστώσετε καί ἀπό τά ἐργαστήριά σας στίς Ἱερές Μονές τοῦ Μεγάλου Σπηλαίου καί τῶν Παμμεγίστων Ταξιαρχῶν, ὅπου θά δεῖτε χειρόγραφα Εὐαγγέλια ἀπό τόν 10ο αἰῶνα μέ ἐξαίρετες μικρογραφίες ἢ τόν περίφημο ἐρυθρό κώδικα Λειτουργιῶν τοῦ 1635, ἀντίστοιχα, πέραν τῆς ἀξιοθαύμαστης τεχνοτροπίας τους, διαφυλάσσουν συνάμα ἕνα πλῆθος πνευματικῶν θησαυρισμάτων καί κομίζουν σημαντικές ἱστορικές πληροφορίες γιά τήν ἐξαιρετική ἀκμή πού γνώρισαν τά μοναστήρια ἐκείνη τήν ἐποχή. Εἶναι ἱκανοί μάρτυρες τῆς δημιουργικῆς καί βαθιᾶς πίστεως τοῦ λαοῦ μας σέ στιγμές πνευματικῆς ἐξάρσεως καί εὐλαβείας, συγχρόνως, ὅμως, καί θεματοφύλακες τῆς ἑλληνικῆς γραμματείας καί ἱστορίας.
Ἐπιθυμία μας εἶναι ἡ συμμετοχή τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως στό Συνέδριο, νά ἀφιερωθεῖ στή μνήμη τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτη Σηλυβρίας κυροῦ Αἰμιλιανοῦ Τιμιάδη, ἐπί τῇ συμπληρώσει δεκαπενταετίας († 21 Φεβρουαρίου 2008) ἀπό τῆς ἐκδημίας του εἰς Κύριον, ἐπειδή ὁ χῶρος διεξαγωγῆς τοῦ Συνεδρίου, τό Συνεδριακό Κέντρο στό «Σήμαντρο», ἔγινε μέ τήν ἀγάπη καί τήν οἰκονομική στήριξη τοῦ μακαριστοῦ, ὁ ὁποῖος ἦταν ἕνας μεγάλος πνευματικός ἄνδρας, πολύγλωσσος, μέ μεγάλες θεολογικές γνώσεις καί πολλές περγαμηνές, πού ἀγαποῦσε πολύ τήν ἐπιστήμη καί τήν ἔρευνα. Ὁ μακαριστός τό ἔτος 1999 ἐγκαταστάθηκε μόνιμα στήν Ἱερά Μητρόπολη Καλαβρύτων καί Αἰγιαλείας, ὑπό τήν φιλόστοργη υἱική καί ἀδελφική φιλοξενία καί ἀγάπη τοῦ Γέροντος Μητροπολίτου Καλαβρύτων καί Αἰγιαλείας κ. Ἀμβροσίου. Μάλιστα, φέτος ἡ Μητρόπολη θά ἀφιερώσει τό ἡμερολόγιό της στή μνήμη τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Σηλυβρίας Αἰμιλιανοῦ.
Κλείνοντας, θά ἤθελα νά εὐχαριστήσω θερμά τούς ἐμπνευστές καί διοργανωτές αὐτοῦ τοῦ τόσο ἐνδιαφέροντος Συνεδρίου καί νά σᾶς συγχαρῶ γιά μιά ἀκόμη φορά γιά τήν ἀξιέπαινη πρωτοβουλία σας νά αἰσθανθοῦμε τήν ἀνάσα τῆς ἱστορίας μέσα ἀπό τίς πηγές. Σᾶς εὔχομαι ἡ πρωτοβουλία σας αὐτή νά βρεῖ τήν ἀνταπόκριση καί τήν ἐπιτυχία πού τῆς ἀξίζει, γιατί κοινωνίες χωρίς ἱστορική μνήμη καί γνώση τοῦ παρελθόντος τους εἶναι πολύ δύσκολο νά οἰκοδομήσουν ἕνα δημιουργικό παρόν.
Ἡ Χάρη καί ἡ Εὐλογία τοῦ Θεοῦ νά εἶναι πάντοτε μαζί σας!
Σᾶς Εὐχαριστῶ!
Μετά πατρικῆς ἀγάπης καί εὐχῶν
Ὁ Μητροπολίτης
† Ὁ Καλαβρύτων καί Αἰγιαλείας Ἱερώνυμος
